Άρτα, γύρω στα 1960.Το εκπληκτικής αρχιτεκτονικής καθολικό της Μονής της “Κάτω Παναγιάς”, μοναστηριού χτισμένου από το 1250 δίπλα στον Άραχθο ποταμό, από τον άντρα της Αγίας Θεοδώρας, τον Μιχαήλ Άγγελο Δούκα Κομνηνό τον Β’.
Παλιά φωτοκάρτα που εξέδιδε το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων, από την προσωπική συλλογή του Βασίλειου Χολέβα (Vassilios Cholevas) όπως δημοσιεύτηκε στην ομάδα “Τα Γιάννενα και η Ήπειρος σε παλιές φωτογραφίες”.
Εικονογραφημένο αερογράφημα με την εικόνα του Μοναστηριού της Κάτω Παναγιάς. Το αερογράφημα (aerogram, aerogramme, aérogramme, air letter ή airletter) ήταν ένα λεπτό ελαφρύ κομμάτι αναδιπλούμενου και κομμένου χαρτιού για τη σύνταξη επιστολής για διαμετακόμιση μέσω αεροπορικής αποστολής, στο οποίο το γράμμα και ο φάκελος ήταν ένα και το αυτό. Το αερογράφημα διαδόθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη χρήση του κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-45) και ήταν η φθηνότερη μορφή διεθνούς ταχυδρομικής επικοινωνίας. Τα περισσότερα αερογραφήματα είχαν μια αποτυπωμένη σφραγίδα που υποδείκνυε την προπληρωμή των ταχυδρομικών τελών.
Από αριστερά : Δημήτρης Χρηστογιάννης, Τάκης Αυγέρης, Γεώργιος Σ. Κολιοπάνος, Ξενοφών Ζήσης, Ευάγγελος Παπαχρήστος, Γεώργιος Κίκης.
Κάτω δεξιά : Πέτρος Ρίζος (Γεωπόνος, Νομάρχης Τρκάλων – Θεσπρωτίας), Μιχάλης Μπακόλας, Γεώργιος Λιόλιος (Αρεοπαγίτης), Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Ευάγγελος Κορίνης (Φιλόλογος)
(Φωτο από αρχείο Γ. Κίκη, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
Πλησιάζει η 19η Μαΐου, ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων από τους Τούρκους. Η επέτειος αυτή της 19ης Μαΐου θεωρείται ατυχώς ότι αφορά μόνον τους Ποντίους. Όμως δεν είναι ακριβώς έτσι και οφείλεται στον χαοτικό τρόπο που η προσφυγική μνήμη διεκδίκησε από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80 τα όσα της χρωστούσαν. Και ακριβώς γι’ αυτό ο πρώτος νόμος για την αναγνώριση της γενοκτονίας, που θέσπισε ως Ημέρα Μνήμης τη 19η Μαΐου, περιελάμβανε τα γεγονότα που έγιναν μόνο στην περιοχή του Πόντου. Και στη συνέχεια ήρθε ο δεύτερος νόμος για τη γενοκτονία -που θέσπισε ως Ημέρα Μνήμης τη 14η Σεπτεμβρίου- για να συμπεριλάβει το σύνολο των μικρασιατικών πληθυσμών – αφήνοντας, δυστυχώς, απέξω την περιοχή της Ανατολικής Θράκης, απ’ όπου ξεκίνησε η ενιαία γενοκτονία, τον Απρίλιο του 1914.
“Η άστοχη συμμετοχή της Ελλάδας στην εκστρατεία των συμμάχων για την κατάπνιξη της Οκτωβριανής επανάστασης και η ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, είχαν σαν αποτέλεσμα την παράλυση του κρατικού μηχανισμού. Στην Άρτα παρουσιάστηκε έλλειψη όλων των ειδών, ιδιαίτερα των αλεύρων, γεγονός που ανάγκασε τους Αρτινούς να συγκροτήσουν συλλαλητήριο στις 20 Αυγούστου 1922 και το δημοτικό συμβούλιο, με έντονο ψήφισμά του να εκφράσει τη λαϊκή δυσφορία.
Στα μέσα του Σεπτεμβρίου του 1922 οι Αρτινοί πληροφορήθηκαν πως πρόκειται να εγκατασταθούν στην πόλη τους πρόσφυγες. Σε λίγες μέρες, μια σειρά από κάρα, φορτωμένα με ανθρώπους ημίγυμνους, πεινασμένους, με κόκκινα μάτια από τον πυρετό, διέσχιζε την οδό Σκουφά.
Οι πρόσφυγες αυτοί προέρχονταν από τη Ρωσία, ήσαν περίπου 1.700 άτομα και για πολλούς αυτή η προσφυγιά ήταν η δεύτερη. Κυνηγημένοι από τους Τούρκους έφυγαν απ’ τον Πόντο για την ορθόδοξη Ρωσία. Και το 1922, διωγμένοι από τον κόκκινο στρατό, κατέφυγαν στην Ελλάδα με ελάχιστα ρούχα και τις φωτογραφίες των προγόνων τους.
Για την Άρτα, μια πόλη 7.489 κατοίκων, η εγκατάσταση 1.700 προσφύγων δημιούργησε πολλά προβλήματα στέγης, επισιτισμού, υγειονομικής περίθαλψης, ανεύρεσης εργασίας κλπ. δεδομένου μάλιστα ότι μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1881, ελάχιστα νέα σπίτια κτίστηκαν. Το πρόβλημα της στέγης ήταν συνεπώς μεγάλο. Γι’ αυτό οι πρώτοι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα σχολεία, στη στρατώνα του Παδίου Ασκήσεων και στα μοναστήρια Κάτω Παναγιάς και Φανερωμένης. Η έλλειψη τροφίμων, οι ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης και οι ασθένειες δημιουργούσαν μια εφιαλτική κατάσταση.
Όταν μάλιστα τον Νοέμβριο διαδόθηκε πως θα έρθουν στην Άρτα κι άλλοι πρόσφυγες, συνήλθε εκτάκτως το Δημοτικό Συμβούλιο και με απόφασή του ζήτησε από την κυβέρνηση, αφ’ ενός να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση της δεινής κατάστασης των ήδη εγκατεστημένων στην Άρτα προσφύγων, αφ’ ετέρου να μην εγκατασταθούν άλλοι πρόσφυγες στην πόλη, εξηγώντας την δεινή κατάσταση τόσο των ορεινών όσο και των πεδινών χωριών της περιοχής.
O Δήμος Αρταίων για να αντιμετωπίσει την έκτακτη κατάσταση που δημιουργήθηκε από τη εγκατάσταση των προσφύγων, ενέκρινε με την από 16 Δεκεμβρίου 1922 απόφαση του Δ.Σ., πίστωση 4.000 δρχ. για την καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων που είχαν προσβάλει και τους πρόσφυγες και τους ντόπιους. Επίσης με την από 18 Ιανουαρίου 1923 απόφασή του το Δημοτικό Συμβούλιο ενέκρινε ποσό 10.000 δρχ για την χορήγηση βοηθημάτων στους πρόσφυγες (1 χρυσή λίρα = 35 δραχμές)”. (Συνεχίζεται…..)
(Πηγή : Άρθρο του Νομικού Ε. Πατσαλιά στην Εφημερίδα ΕΡΙΒΩΛΟΣ, τχ. 11, 1990)
Στη φωτογραφία “Η Οικογένεια Ασλανίδη στην εξορία τον Ιούνιο του 1922, πριν εγκατασταθεί στην Άρτα” από το ίδιο άρθρο.
Οι μικροί Αρτέμης Στάθης, Οδυσσέας Νίκος, Δημήτριος Νικολάου, Ιωάννης Κ. Τζαχρήστας.
Τα γυμνασιόπαιδα Ιωάννης Ραβανός (Συμβολαιογράφος), Δημήτρης Ν. Παπαγιάννης (Γεωπόνος), Ιωάννης Κ. Νικολάου. Επίσης οι αδελφοί Αριστείδης, Κώστας (Ολυμπιακός, Αναγέννηση) & Χρήστος (Γεωπόνος) Παπαγιάννης, Βασίλης Καραβασίλης (Γραμμ. Νοσοκομείου), Νίκος Ψηλός (Υδραυλικός).
Οι άσσοι του ΠΑΝΑΜΒΡΑΚΙΚΟΥ Σωκράτης Ζήρας, Κων/νος Τζαχρήστας, Θεόδωρος Στεργίου, Αλέκος & Αντώνης Ρίζος. Επίσης οι Αθανάσιος Ηλ. Γκορόγιας, Κ. Φελέκης, Βασ. Κ. Κλάρας, Ευάγγελος & Αναστάσιος Σ. Μαστρογιάννη, Ευάγγελος Μιμηγιάννης (ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ), Νίκος Κ. Έξαρχος (ΠΑΝΑΜΒΡΑΚΙΚΟΣ)
(Φωτο από αρχείο Ν. Έξαρχου, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
Για το ίδιο θέμα, περί οικονομικής βοήθειας, τα τρία αδέρφια είχαν γράψει, επίσης, και στον εξάδερφό τους Μήτρο Σκυλοδήμο. Το γεγονός ότι τα παιδιά του Καραϊσκάκη αποκαλούν ξάδερφο τον Σκυλοδήμο σημαίνει ότι η μητέρα του και θεία τους, η οποία ανέλαβε την ανατροφή τους, είναι αδερφή της μητέρας τους Γκόλφως. Δηλαδή ο πατέρας του Μήτρου Σκυλοδήμου και ο Καραϊσκάκης ήταν σύγαμπροι. Η δεύτερη επιστολή των παιδιών του Καραϊσκάκη φέρει, και αυτή, την ίδια ημερομηνία με την προηγούμενη (14 Ιανουαρίου 1828) και απευθύνεται στον «γενναιότατον Κ. Μήτρο Σκυλοδήμο*» στην Αίγινα τον οποίον και προσφωνούν, με μεγάλη οικειότητα, «αδελφέ κυρ Μήτρο». Στην αρχή της επιστολής αναφέρουν ότι έλαβαν το γράμμα του και χάρηκαν για την υγεία του, συμπληρώνοντας ότι και αυτά υγιαίνουν. Ύστερα αναφέρονται σε όσα εκείνος (ο Μήτρος) τους έγραψε ότι η κυβέρνηση δεν είχε στείλει, έως τότε, καμία βοήθεια για την προστασία τους. Προφανώς, περίμεναν πως η κυβέρνηση θα έστελνε την όποια βοήθεια χορηγούσε για τον σκοπό αυτό, στους συγγενείς των παιδιών, και φυσικά, όπως αναφέρεται στην πρώτη επιστολή, είχαν γράψει στον ξάδερφό τους για το ίδιο θέμα. Κατόπιν αναφέρονται στον ερχομό του κυβερνήτη της Ελλάδας και ότι ελπίζουν πως εκείνος θα ενεργήσει εγκαίρως για την διάσωσή τους. Του λένε, επίσης, να παραλάβει το εσώκλειστο γράμμα τους, να το δώσει στον εξοχότατο κυβερνήτη και να τον πληροφορήσει για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται, ώστε να ενεργήσει γρήγορα για να σωθούν. Υπενθυμίζουν, και πάλι, στον ξάδερφό τους να μην αμελήσει αυτό το θέμα διότι, όπως γράφουν, «εσείς αδερφέ μας ξέρετε σε τι δυστυχία μας αφήσατε» όταν φύγατε από εδώ. Τελειώνουν την επιστολή τους επαναλαμβάνοντας, για μία φορά ακόμα, ότι πρέπει να ενεργήσει τάχιστα. Την επιστολή τους υπογράφει η «αδελφή σας Νίτσα». Ως υστερόγραφο, στο αριστερό περιθώριο της επιστολής, υπάρχουν 3 σημειώσεις: 1. Ο Σπύρος σας ασπάζεται, όπως και εγώ, και η Πηνελόπη. 2. Η μητέρα σας, σας εύχεται πατρικά, ο Κονόμος (;) σε προσκυνεί.3. Τον Μήτρο Αγραφιώτη και τον μπαρμπα-Νάκη και τον Κύρο χαιρετούμε.
*Mήτρος Σκυλοδήμος ή Σκυλοδημάκης˙ καπετάνιος από τον Κραβασαρά (Αμφιλοχία) της Ακαρνανίας. Διακρίθηκε για την παλικαριά του ιδιαίτερα στις μάχες της Αττικής, το 1826 και 1827, στο σώμα του Καραϊσκάκη, ο οποίος τον είχε μαζί του, μεταξύ των πιο έμπιστων, μέχρι τις τελευταίες του στιγμές. Την εποχή του Καποδίστρια έγινε εκατόνταρχος και πολέμησε για την απελευθέρωση της Στερεάς Ελλάδας. Αργότερα χρημάτισε και βουλευτής. Πέθανε τον Οκτώβριο του 1871, έχοντας τον βαθμό του συνταγματάρχη.
Προς τον Γενεότατον Κ. Μίτρο σκυλο
Δήμον
Εις Αίγιναν
ἀδελφέ Κύρ Μίτρο
ἔλαβαμεν τό γράμμα σας ἐχάρην τῆν ἰγίαν σας
ἐμείς ὑγιαίνομεν, Ἰδαμεν καί τά ὁσα μᾶς γράφεις
ὀτι ἡ κυβέρνισης ἑος τόρα, δέν σᾶς ἔκαμεν καμἠα
ἐξηκονόμησην διά νά μᾶς προφτάσεται, τόρα ὁμως
ἐμάθαμεν, τόν ἐρχομόν τοῦ κυβερνήτου, καί ἐλπίζομεν ὅτι
θέλει μᾶς προφθάση. λάβεται λοιπόν καί τό ἔσοθεν
καί ἐν χιρήστε το εἰς τήν ἐξοχότη του καί θέλει τόν πληρο
φορήσεται δηά τήν καταστασῆν μας ὀποῦ νά μᾶς προ
φθάση ἀδελφέ μῆν ἀμελήται ὄτι ὕξεύρεται εἰς τί
δηστιχίαν Μᾶς ἀφίσαται. περησότερα δέν σάς γράφω πα
ρά προσπαθᾶται ὄσον τάχιστα μένομεν
τη: 14: Ἰανουαρίου: 1828: κάλαμον
ἀδελφή σας νήτζα
Στο αριστερό περιθώριο υπάρχουν τρεις προσθήκες:
σπάζεται και περ βατεί ὀμοίος
και υ πενελόπη.
πατρικά ὀ Κονόμος
σε προσκυνεῖ.
καί Κύρο χαιρετοῦμε.
(Πηγές : 1) ΓΑΚ., Γεν. Γραμματεία, φ. 1. αρ. 67, 2) Άρθρο του Α. Γαλανούλη στο ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, Τόμος 64, Λάρισα, 2013)
Μετά το θάνατο του Γεωργίου Καραϊσκάκη, τα τρία του παιδιά, η Πηνελόπη, η Νίτσα και ο Σπύρος έμειναν ορφανά και απροστάτευτα. Η μητέρα τους, Γκόλφω, είχε ήδη πεθάνει λίγο καιρό νωρίτερα στο νησάκι Κάλαμος, απέναντι από τον Μύτικα Αιτωλοακαρνανίας, όπου η οικογένεια είχε βρει καταφύγιο. Την ανατροφή τους είχε αναλάβει η αδερφή της μητέρας τους, η οποία ήταν και μητέρα του συνταγματάρχη Μήτρου Σκυλοδήμου. Όμως η θεία τους, κατά πως φαίνεται, δεν μπορούσε να τα συντηρήσει και αντιμετώπιζαν οικονομικό πρόβλημα. Εκείνη την εποχή δεν είχε καθιερωθεί σύνταξη για τις χήρες και τα ορφανά των αγωνιστών που έπεσαν για την πατρίδα. Κι αυτό γιατί το Εθνικό Ταμείο «…..έπασχε από γενικήν αχρηματίαν και διαρκή ασπραρρωστείαν», όπως απαντούσε στα αιτήματα για οικονομική βοήθεια. Έτσι τα παιδιά του Καραϊσκάκη προσπάθησαν επανειλημμένα να ζητήσουν βοήθεια από το Ελληνικό κράτος.
Στην πρώτη, από τις δύο επιστολές, η οποία συντάχθηκε, όπως και η δεύτερη, στον Κάλαμο, στις 14 Ιανουαρίου 1828, τα τρία παιδιά του Γεωργίου Καραϊσκάκη αναφέρουν ότι είχαν απευθυνθεί στην κυβέρνηση της Ελλάδας τρεις μήνες νωρίτερα για να κάνει κάτι να σωθούν (να τα προφθάσει).
Στη συνέχεια της επιστολής τα ορφανά παιδιά του Καραϊσκάκη αναφέρουν ότι δεν έλαβαν καμία βοήθεια ως τότε. «Τώρα όμως» λένε, του απευθύνουν το σεβασμό τους, ωσάν να ήταν πατέρας τους, και ελπίζουν πως αυτός (ο κυβερνήτης στον οποίον απευθύνονται) θα κάνει αυτό που πρέπει, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, για να τα στηρίξει οικονομικά, διότι βρίσκονται σε άθλια οικονομική κατάσταση, η οποία επιβεβαιώνεται από όλους τους πατριώτες. Ελπίζουν πως ο ίδιος ο κυβερνήτης θα συνεχίσει να είναι ο πατέρας τους. Τελειώνουν την επιστολή τους λέγοντας ότι τρέφουν μεγάλο σεβασμό στον κυβερνήτη και υπογράφουν ως εξής: «Τα ανήλικα τέκνα σας, του ποτέ Καραϊσκάκη: Νίτσα, Πηνελόπη και Σπύρος».
14.1.1828
Πρός τῶν ἐξοχώτατον Κυβερνήτην τῆς / ἐλάδος
Εἰς Αἱγεναν
ἐξοχώταται Κυβερνίτα
Ὁ ἐρχωμόσας εἰς τῆν ἐλάδα μάς ἔδοσεν με
γάλην ἐμψίχοσην, διότι ἐφθασεν ὀ πατέρας τόν
ὀρφανόν παιδίων μάληστα καί προτιταιρα ἀπό τρῆς
Μίνας ὕχαμεν γράψη πρός τῆν Σ. Κυβέρνησην
διά νά προφθάση τά ἀνήλικα παιδιά τοῦ Μακα
ρήτου Καραϊσκάκη, καί ἐστίλαμεν ἐπιτοῦτου τόν ἐξαδελ
φόν μας Κ. Μίτρο σκιλοδήμου, καί ἐός τόρα καμίαν
ἐξηκονόμησην δέν ἴδαμεν, τόρα ὅμος προσφέρο
μεν τό σέβας πρός τόν Σεβαστόν πατέρα μας ὀποῦ
νά κάμη τῆν ἀνήκουσαν οἰκονομίαν εἰς ἐμας
καθῶς καί ἐλπίζομε, ὅτι τό ὦντι θέλει ὕσθαι πα
τήρ μας, καί παρακαλοῦμε, ὀσον τάχιστα νά μᾶς
προφθάσεται ὅτι ἤμεθα εἰς ἀθλῆαν κατάστασιν
καθ’ ὅτι βεβαιήσθαι καί ἀπο ὄλους τοῦς πατριότας
εἰς τί κα[1]τάστασιν εὐρισκόμεθα. Μένομεν μέ ὄλο
τό ἀνήκον Σέβας.
τη: 14: Ἰανουαρίου 1828, καλαμον
Τά ἀνηλικα τεκνα σας
τοῦ ποτέ καραϊσκάκη
νητζα κε πενελοπι
κε σπιρος
(Πηγές : 1) ΓΑΚ., Γεν. Γραμματεία, φ. 1. αρ. 66, 2) Άρθρο του Α. Γαλανούλη στο ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, Τόμος 64, Λάρισα, 2013)
Αριστερά : Παναγιώτης Οικονομίδης (Ιατρός – Παθολόγος, Βουλευτής Π.Α.Σ.Ο.Κ., Δήμαρχος Αρταίων, Πρόεδρος Αναγέννησης), Γεώργιος (Γάκης) Παπασπύρου, Μιλτιάδης Μεθόδιος (Α.Σ.Ο.Ε.Ε.), Χριστ. Οικονομίδης, Ηλίας Κούμπουλας (Καθηγητής Φ.Α.), Χριστόφορος Π. Δημόπουλος (1ος Μήκος), Γεώργιος Σιόντης (Καθηγητής Φ.Α.), προτελευταίος Γεώργιος Ζάγκλης (Διευθυντής Εμπορικής Τράπεζας), Σωτήρης Πέτσας (Αναγέννηση). Κάτω δεξιά ο Δαμιανός Δ. Μανούσης (Δάσκαλος)
(Φωτο & Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
Πρόκειται για το πρώτο καρτ-ποστάλ του Νίκου Κουρτίδη που αφορά την Άρτα και έχει σαν θέμα το ιστορικό γεφύρι. Ελπίζουμε σύντομα να ανακαλύψουμε και το νούμερο 435, το οποίο έχει κι αυτό θέμα το Γεφύρι κι έτσι να ολοκληρώσουμε τη συλλογή με καρτ-ποστάλ του Νίκου Κουρτίδη για την Άρτα.
Μπορείτε να διαβάσετε σχετικά με τη συλλογή του Νίκου Κουρτίδη στο λινκ https://doxesdespotatou.com/oi-fotografies-toy-nikoy-koyrtidi-gia/
1938 : Με φόντο το Γεφύρι της Άρτας, πρώτη από αριστερά η Αναστασία Μπανιά και τρίτη η Πολούλα Μπανιά. (Φωτο από αρχείο Νίκου Β. Μπανιά)
