Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

“Σαράντα μέρες νηστεία. Σαρανταήμερος με τ’ όνομα. Νηστεία παραπανίσια απ’ τη μόνιμη και διαρκή. Βλέπαμε το γαλατάκι κι αποστρέφαμε το πρόσωπό μας, μην πεταχτή από την καρδάρα καμιά στάλα και μας αρτίση. Το πρεντζοτύρι μας φαίνονταν δηλητήριο που μπορούσε να μας εξαποστείλει αμέσως στο λεβητοστάσιο της κόλασης. Όσο για το κρέας, δεν γινόταν λόγος. Ήταν πράγμα άγνωστο στα περίχωρα. Μόνο κάτι φτωχές σιταρίθρες και λίγοι αναιμικοί καλογιάννοι, που τα σάλτιζε το αλάτι, περίμεναν την άγια μέρα να μας λιγδώσουν πρώτα. Ήταν προϊόντα των πρωτόγονων παγίδων μας. Βέβαια το θρεφτάρι γουρούνι θα μας ξελίγδωνε γιατί το τρώγαμε λαίμαργα, βραστό ή τσιγαρίδες…..
Παραμονή. Άλλη μέρα. Άλλαζαν όλα. Το σπίτι μοσχομύριζε, οι ραχούλες γελούσαν, τα δέντρα χόρευαν κι η καρδούλα μας σκιρτούσε.
Προτού ξημερώσει η Άγια Μέρα, λίγο πριν τα χαράματα, πεταγόμασταν ορθοί. Αρπάζαμε το τσουκάλι, λίγο βραστό στάρι απ’ το «ύψωμα», ένα κομμάτι ψωμί, έναν καλογιάννο και τρεχάλα στη βρύση. Όλα τούτα τα αφήναμε εκεί, στο πεζούλι, γεμίζαμε το τσουκάλι νερό και καταμίλητοι – υπήρχε φόβος να χάσουμε τη φωνή μας αν μιλούσαμε στο δρόμο – γυρίζαμε σπίτι. Αφήναμε το νερό απ’ έξω, παίρναμε μια κουτσούνα «πρατσανίδια» – κλαδιά ελάτου, κέδρου ή ρίκης – μπαίναμε μέσα, καλημερίζαμε, λέγαμε χρόνια πολλά, βάζαμε τα κλαδιά στη φωτιά κι αρχίζαμε : αρνιά, κατσίκια, μοσχάρια, νύφες, γαμπρούς……
Όλοι με τη σειρά, έβγαιναν έξω, πλένονταν με τ’ αμίλητο νερό και μπαίνοντας επαναλάβαιναν τις ίδιες ευχές.
Τρέχαμε στη γειτονιά, καίαμε τα «πρατσανίδια» και τα …λέγαμε. Εμείς όμως, οι αρσενικοί, δεν ήμασταν καλοδεχούμενοι, γιατί θα γεννούσαν αρσενικά τα γιδοπρόβατα. Αν πρωτόμπαινε θηλυκό, σίγουρα θα γεννιόταν αρνάδες, μόσχες ή ….κοπέλλες. Ήταν λιγοστές οι τελευταίες τότε…..” (Χρονογράφημα του Δάσκαλου Νίκου Παπανικολάου με τίτλο ΠΑΛΙΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΑ, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Εμπρός» στις 24 Δεκεμβρίου 1962, από το βιβλίο του Β. Μουλιανίτη ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, Άρτα, 2006)

Στη φωτογραφία του 1940, καθιστός ο δάσκαλος Νίκος Παπανικολάου με το χαρτί στο χέρι. Τα δύο καθιστά παιδιά είναι ο Μήτρος Παπανικολάου και ο Νίκος Παπανικολάου. Όρθιες από αριστερά : Χριστίνα Παπανικολάου, Γιώργο – Βαγγέλαινα (η μητέρα της Χριστίνας), Αγλαΐα Νάτσικα, Σπυριδούλα Παπανικολάου, Μαρούσιω Ντάλα, Κασσία Παπανικολάου, Αγγελική Παπανικολάου – Κράψη. (Φωτο από το βιβλίο ΤΟ ΔΙΣΤΡΑΤΟ ΠΟΥ ΑΓΑΠΗΣΑΜΕ, Χ. Ντάλας, Αθήνα, 2008)

“Σαράντα μέρες πριν τα Χριστούγεννα όλοι στην οικογένεια νηστεύαμε. Την παραμονή στις 5 το πρωί βγαίναμε για τα κάλαντα. Γυρνούσαμε στα σπίτια της γειτονιάς και μαζεύαμε καρύδες, λουκούμια και σπάνια δεκάρες. Παντού ακούγονταν οι χαρμόσυνες φωνές των παιδιών σαν ψαλμωδίες αγγέλων. Στο κατηχητικό σχολείο μαθαίναμε το «δόξα θεώ, θεόν ανυμνούσι αγγέλων τα πλήθη, ξενίζει η φάτνη τον Χριστόν, σωτήρ του κόσμου εγεννήθη, αγάλλονται λαοί Σιών».
Η μαμά έβαζε το αλεύρι σε μια σκάφη το σταύρωνε τρεις φορές, το ζύμωνε, το άφηνε να φουσκώσει, το έπλαθε με σταυρό στη μέση και διάφορα διακοσμητικά σχήματα σαν στολίδια. Αυτό ήταν το χριστόψωμο. Φούρνο δεν είχαμε στο σπίτι αλλά ο Τσακούμης ήταν πολύ κοντά μας. Έπρεπε να στολίσουμε χριστουγεννιάτικο δέντρο. Πού να βρούμε όμως δέντρο; Στη πόλη αυτό ήταν δύσκολο και δεν κυκλοφορούσαν ψεύτικα. Πηγαίναμε λοιπόν στη πλατεία Σκουφά, κόβαμε ένα κλαδί από τα πεύκα, το φέρναμε σπίτι, ντύναμε τα κουκουνάρια του με χρυσό από σοκολατάκια που μαζεύαμε με κάθε ευκαιρία , κάναμε το ίδιο και με καρύδες, φτιάχναμε αστεράκια από χαρτί, αγοράζαμε αγγελάκια χαλκομανίες που ήταν φτηνές και με βαμβάκι φτιάχναμε χιόνι. Όποιος ήταν καλός στη χαρτοκοπτική σκάρωνε και φάτνη για την βάση του δέντρου.
Το βράδυ της παραμονής κοιμόμασταν νωρίς γιατί σηκωνόμασταν την επόμενη αξημέρωτα, να πάμε στην εκκλησία να μεταλάβουμε. Οι καμπάνες κτυπούσαν στις πέντε και έπρεπε να ήμαστε εκεί. Τελειώνοντας η θεία λειτουργία, επιστρέφαμε στο σπίτι και τρώγαμε για πρωινό, τσιγαρίδες από χοιρινό και αρνίσια συκωτάκια τηγανιτά. Το μεσημέρι είχαμε για φαγητό κότα. Ο πατέρας φρόντιζε για αυτή. Πήγαινε στο μουχούστη που έρχονταν οι χωρικοί να πουλήσουν την πραμάτεια τους. Την αγόραζε ζωντανή και την έφερνε στο σπίτι κρατώντας την από τα πόδια, με το κεφάλι κάτω. Την σφάζαμε στην αυλή. Η μαμά στην αρχή την έβραζε κι έφτιαχνε σούπα και στη συνέχεια την γέμιζε με ρύζι και με τα συκωτάκια της για να γίνει ψητή το φούρνο. Επιπλέον είχαμε γιαπράκια. Για να τα μαγειρέψουμε τα βάζαμε σε μεγάλη κατσαρόλα, τα σκεπάζαμε με ένα πιάτο τσίγκινο και από πάνω βάζαμε τρεις ποταμίσιες πέτρες για να μην αναδευτούν στο βράσιμο και ανοίξουν.
Στο τραπέζι καθόμασταν όλοι με το χριστόψωμο στη μέση. Ο πατέρας το χάραζε σε κομμάτια, όσα τα μέλη της οικογένειας, το έβαζε πάνω σε ένα ποτήρι κρασί και πιάνοντας ο καθένας το κομμάτι του το τραβούσε και το αποσπούσε.
Δώρα δεν είχαμε, ούτε από συγγενείς, ούτε από φίλους, ούτε από κουμπάρους. Τα κορίτσια φτιάχναμε μόνες μας κούκλες και μπάλες από πανιά. Επισκέψεις όμως αλλάζαμε και είχαμε γλυκά του κουταλιού και κουραμπιέδες για να κερνάμε.”
(Αφήγηση της κυρίας Πηνελόπης Παλάντζα- Σαρλή, όπως δημοσιεύτηκε από τον Σωτήρη Σαρλή στο ιστολόγιό του στο φβ)

Στη φωτογραφία η Πηνελόπη Σαρλή στα δεξιά με τη φίλη της Τούλα Μπαρμπούτη Ζορμπά, από την ίδια δημοσίευση.