Αφίσα από το Χορωδιακό Φεστιβάλ Δυτικής Ελλάδος στις 21 Ιουνίου 1981, όπου η Χορωδία του Πολιτιστικού Συλλόγου «Μακρυγιάννης» Άρτας συμμετείχε υπό τη διεύθυνση του Βασίλη Μαϊδάτση. Στο ίδιο φεστιβάλ συμμετείχε και η χορωδία του μουσικοφιλολογικού Συλλόγου “ΣΚΟΥΦΑΣ”, υπό τη διεύθυνση του Ευάγγελου Πλακιά.
(Αφίσα από το αρχείο Γιάννη Νίκα)
——————-
“The Arta Bridge (Γεφύρι της Άρτας) (ca 1610) over the Arachthos River ((Άραχθος) Arta, Greece September 1973”.
Photographer : John Winder
————-
“1973, Σεπτέμβριος : Παιδάκια παίζουν στον πλάτανο του Αλή Πασά, δίπλα στην Γέφυρα του Αράχθου”.
(Φωτογραφία : John Winder)
—————–
“Με την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων από την Άρτα τον Οκτώβρη του 1944 και με απόφαση το 1945 από το Πρωτοδικείο Άρτας, αναγνωρίζεται η επανίδρυση του Συλλόγου.
Ο Σύλλογος προσπαθεί να ανορθώσει και έτσι επισκευάζει το κτήριο όπου στεγάζεται η φιλαρμονική και προσλαμβάνει νέο αρχιμουσικό. Παρόλο, όμως τις οικονομικές δυσκολίες στις 12-02-1949 αποφασίζεται από το Σύλλογο η κατασκευή νέων στολών. Επίσης, το 1951 με νέο Διοικητικό Συμβούλιο παραγγέλνονται 25 νέα μουσικά όργανα από το εργοστάσιο Romeo Orsi του Μιλάνου. Μεγάλη όμως είναι και η συμβολή των παλαιότερων μελών της φιλαρμονικής, τα οποία σπεύδουν να βοηθήσουν και να οργανώσουν ξανά το σύνολο αφιερώνοντας ατελείωτες ώρες για πρόβες και πολλές φορές παραμερίζοντας τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις……”
(Πηγή : Ι. Τσακιρίδη, Φιλαρμονική Μ/Φ Συλλόγου «Σκουφά» Άρτας 1896. Εφημ. «ΑΜΒΡΑΚΙΑ», Άρτα 18/06/2007)
Στη φωτογραφία “Η Φιλαρμονική «ΣΚΟΥΦΑ» Άρτας το έτος 1955. Αρχιμουσικός Κωνσταντίνος Κοσμάς”.
(Πηγή : Αρχείο Μ/Φ Συλλόγου ΣΚΟΥΦΑΣ Άρτης, 1896)
“Καβαλερία Λέγκερε” του Φ. Σούπε : Παρτιτούρα που έπαιζαν οι μουσικοί της φιλαρμονικής το 1935
(Αρχείο Μ/Φ Συλλόγου «ΣΚΟΥΦΑΣ» Άρτης, 1896)
«Νομίζω πως ο Μακρυγιάννης δεν εχρησιμοποίηοε την λέξη ταμπουράς στα απομνημονεύματά του. Ωστόσο έπαιζε ταμπουρά και τραγούδαγε υπέροχα. Η ωραιότερη σκηνή που αφηγήθηκε ο Μακρυγιάννης είναι η συμφιλίωση του με τον Γκούρα (το κάθαρμα που δολοφόνησε τον Δυσσέα) οπότε και τραγούδησε. Ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη ήτο βιδωμένος στο μυαλό μου. Στο τέλος, υποψιάστηκα τις συλλογές του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, θεωρώ αυτό το μουσείο υψίστης σημασίας. Γι’ αυτό, όταν δούλευα στην «Μεσημβρινή» και στις «Εικόνες» είχα σκαρώσει κάποια σχετικά άρθρα. Έτσι γνώρισα τον στρατηγό Κωλοκοτρόνη, πρόεδρο του μουσείου (που ήτανε φτυστός ο Γέρος του Μοριά), καθώς και τον Μελετόπουλο, διευθυντή του ιδρύματος. Ο Μελετόπουλος λάτρευε τη δουλιά του και υπήρξε ο μοναδικός διευθυντής μουσείου που πλήρωσε, από την τσέπη του, πολλά εκατομμύρια για διάφορες εκδηλώσεις. Το 1966, λοιπόν, ξαναπήγα στο ’Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, για να ρωτήσω τί απόγινε ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη. Και τότε άκουσα τον Μελετόπουλο να μου λέει: εμείς τον έχουμε. Η απάντηση του με ξάφνιασε, γιατί δεν είχα ιδεί ποτέ μου αυτόν τον ταμπουρά στις βιτρίνες του μουσείου. Ο Μελετόπουλος μου έλυσε την απορία. Με οδήγησε μπροστά σ’ ένα παλιό σεντούκι και το άνοιξε. Μέσα στο σεντούκι είδα, με συγκίνηση, τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη. Στις 25.7.1967 είμασταν παρέα με τον ζωγράφο Γιώργο Δέρπαπα. Εκείνη τη μέρα είχε πεθάνει ο Παρθένης. Ο Δέρπαπας είχε μαζί του μια φωτογραφική μηχανή. Του πρότεινα να πάμε να φωτογραφίσουμε τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη. Έτσι καταλήξαμε στο μουσείο, όπου ο ευγενέστατος (τότε νεαρός) υποδιευθυντής του μας παρουσίασε τον ταμπουρά. Ο Δέρπαπας τράβηξε δυό-τρεις πόζες και συγχρόνως με φωτογράφισε με τον ταμπουρά ανά χείρας. Τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη τον παρουσίασα, το 1968. στα Ρεμπέτικα Τραγούδια. Πρόκειται για την πρώτη δημοσίευσή του.»
(Πηγή : https://anemourion.blogspot.com/)
Ο Tαμπουράς του Ιωάννη Μακρυγιάννη, κατασκευάστηκε από τον οργανοποιό Λεωνίδα Γάϊλα το 1835. Στο σχέδιο του Μ. Ρέερμπυ ο λαϊκός δημιουργός, τον οποίο ο σχεδιαστής χαρακτηρίζει κατασκευαστή μπουζουκιών, καθισμένος μπροστά στον πάγκο του, είναι προσηλωμένος στην κατασκευή μιας κιθάρας. Πίσω του ακριβώς διακρίνουμε και άλλα έγχορδα όπως μπουζούκι, λύρα, ταμπουρά, βιολί, μπαγλαμά. Τα εργαλεία του σκορπισμένα στον πάγκο. Στον τοίχο κρεμασμένα σακούλια και άλλα εργαλεία. Ο ταμπουράς του Ι. Μακρυγιάννη που βρίσκεται στην έκθεση του Μουσείου φέρει επάνω τα αρχικά του κατασκευαστή του, “Λ. Γ.”, και αποτελεί ίσως το μοναδικό μουσικό όργανο του Λεωνίδα Γάιλα που έχει διασωθεί ως τις μέρες μας. Η κατασκευή μουσικών οργάνων ήταν ιδιαίτερα αναπτυγμένη κατά την προεπαναστατική περίοδο. Ο Ιταλός περιηγητής Pommardi αναφέρει ότι στο χωριό Δαύλεια στον Παρνασσό είχε αναπτυχθεί βιοτεχνία μουσικών οργάνων. Κατασκεύαζαν λύρες με τρεις χορδές…..
(Πηγή : Όψεις της καθημερινής ζωής των Ελλήνων, 18ος – 19ος αι. – Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)
Στη φωτογραφία «Κατασκευαστής λαϊκών οργάνων Λεων. Γάιλας», Αθήνα 1835.
Σχέδιο Μ. Ρέερμπυ, Αριστέα Παπανικολάου-Κρίστενσεν, Αθήνα 1818-1853. Έργα Δανών καλλιτεχνών, Πνευματικό κέντρο Δήμου Αθηναίων, 1985
«Τότε ἔκατζε ὁ Γκούρας καὶ οἱ ἄλλοι καὶ φάγαμεν ψωμί· τραγουδήσαμεν κ᾿ ἐγλεντήσαμεν. Μὲ περικάλεσε ὁ Γκούρας κι᾿ ὁ Παπακώστας νὰ τραγουδήσω· ὅτ᾿ εἴχαμεν τόσον καιρὸν ὁποῦ δὲν εἴχαμεν τραγουδήση – τόσον καιρόν, ὁποῦ μας ἔβαλαν οἱ ῾διοτελεῖς καὶ γγιχτήκαμεν διὰ νὰ κάνουν τοὺς κακούς τους σκοπούς. Τραγουδούσα καλά. Τότε λέγω ένα τραγούδι……
Ὁ Ἥλιος ἐβασίλεψε,
Ἕλληνά μου, βασίλεψε
καὶ τὸ Φεγγάρι ἐχάθη
κι᾿ ὁ καθαρὸς Αὐγερινὸς
ποὺ πάει κοντὰ τὴν Πούλια,
τὰ τέσσερα κουβέντιαζαν
καὶ κρυφοκουβεντιάζουν.
Γυρίζει ὁ Ἥλιος καὶ τοὺς λέει,
γυρίζει καὶ τοὺς κρένει·
«Ἐψὲς ὁποῦ βασίλεψα
πίσου ἀπὸ μία ραχούλα,
ἄκ᾿σα γυναίκεια κλάματα
κι᾿ ἀντρῶν τὰ μυργιολόγια
γι᾿ αὐτὰ τὰ ῾ρωικά κορμιὰ
῾στὸν κάμπο ξαπλωμένα,
καὶ μέσ᾿ τὸ αἷμα τὸ πολὺ
εἶν᾿ ὅλα βουτημένα.
Γιὰ τὴν πατρίδα πήγανε
῾στὸν Ἅδη, τὰ καϊμένα.*
Ὁ μαῦρος ὁ Γκούρας ἀναστέναξε καὶ μοῦ λέγει: «Ἀδελφὲ Μακρυγιάννη, σὲ καλὸ νὰ τὸ κάμῃ ὁ Θεός, ἄλλη φορὰ δὲν τραγούδησες τόσο παραπονεμένα. Αὐτὸ τὸ τραγούδι σὲ καλὸ νὰ μᾶς βγῇ. – Εἶχα κέφι, τοῦ εἶπα, ὁποῦ δὲν τραγουδήσαμεν τόσον καιρόν». Ὅτι εἰς ταρδιὰ πάντοτες γλεντούσαμεν….(Πηγή : Στρατηγού Μακρυγιάννη. Απομνημονεύματα)
Στο ζωγραφικό σχέδιο της Μαρίζας Δεβούρου «Ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη» που εκτίθεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Πηγή : Όψεις της καθημερινής ζωής των Ελλήνων, 18ος – 19ος αι. – Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)
Ο Δημήτρης Σταθακόπουλος παίζει σε πιστό αντίγραφο του ταμπουρά του Μακρυγιάννη….
———————–
Στην τοπική εφημερίδα «Άρτα», διαφημίζεται το καπνοπωλείο του Ν. Οικονόμου, το 1882 στο οποίο «πωλούνται εκλεκτά Καπνά εκ διαφόρων μερών, πρώτης ποιότητος και καλής γεύσεως, συνάμα δε και μυρωδάτα άριστα, πούρα βερτζίνια και τσιγάρα έτοιμα. Οι βουλόμενοι προσελθέτωσαν και θέλουσι μένει λίαν ευχαριστημένοι». Ένα χρόνο μετά τη διαφήμιση στην εφημερίδα «Άρτα», το 1883, η κυβέρνηση Τρικούπη, επιβάλλει φορολογία στον καπνό, για να ελεγχθεί και το λαθρεμπόριο, ενώ απαγορεύεται η μέχρι τότε ελεύθερη πώληση σιγαρόχαρτου.
(Πηγή Εφημερίδα «ΑΡΤΑ», Άρτα, 18-6-1882)
*Το καπνοπωλείο του Ν. Οικονόμου καταγράφεται και στον Επαγγελματικό Οδηγό Άρτης του 1881 (https://www.facebook.com/…/a.1307287823…/250554703680647)
————————
Η διάλυση της συμφωνίας του Πέτα είχε δυσάρεστα επακόλουθα για τους Σουλιώτες καθώς οδήγησε στην αποχώρησή τους από την Άρτα τον Δεκέμβριο του 1821, την οποία είχαν καταλάβει τα ελληνοαλβανικά σώματα από το Νοέμβριο του 1821.
Τα επακόλουθα όμως για τους κατοίκους της περιοχής ήταν ακόμη πιο τρομακτικά. Οι Αλβανοί αγάδες παρέδωσαν την Άρτα στις τουρκικές δυνάμεις του Ομέρ Βρυώνη και του Κιουταχή. Είναι απερίγραπτα τα δεινοπαθήματα των αμάχων της Άρτας από τους τουρκικούς βανδαλισμούς. Ο Μακρυγιάννης μας δίνει μια πολύ γλαφυρή περιγραφή : «Τότε πήγα εις την Αγιά οπούχα τα ειδίσματά μου στείλει κι εκεί ηύρα τους δυστυχείς Αρτηνούς που έρχονταν ξυπόλητοι και γυμνοί και νηστικοί. Και μόπεσαν όλοι εις τον λαιμόν μου να τους δώσω. Ήταν όλοι οι σημαντικοί της Άρτας εκεί και γυναικόπαιδα πλήθος περίπου πεντακόσιες φαμίλιες. Τους πήρα……και τους πήγα απογάλια και τους έβγαλα σ’ένα μέρος οπούταν νερό, εις την άκρη εις το Μακρυνόρον. Και τους συνάξαμεν ξύλα και τους περιποιηθήκαμεν……Και συνάξαμεν τους ανθρώπους και στεγνώσαμεν εις τις φωτιές, οπού ‘ταν χειμώνας, και την αυγή τους πήρα και τους πέρασα από το Μακρυνόρον.
Κι εκεί μέσα, εις το Μακρυνόρον, έβλεπες άλλον πεσμένον, άλλον μπαιλντισμένον από την πείνα και την ξυπολησιά κι’ αμάθεια, δεν ήξεραν οι δυστυχείς να βγούνε πολλοί έξω από τα σπίτια τους, κι εκεί ήταν ντιπ κάμποσοι ξυπόλητοι, με μπαλώματα τύλιγαν τα ποδάρια τους, τα ‘κοβαν από τα φορέματά τους.
Μια γυναίκα είχε τέσσερα παιδιά κι ανήλικα, το τρανύτερον ήταν εφτά χρονών και πέταξε τα δυο και τα λυπήθηκα. Και τα ‘δεσα και τα πήρα εις το νώμο μου και τα ‘σωσα………»
Ωστόσο η παράδοξη συμφωνία του Πέτα ωφέλησε αρκετά τον αγώνα. Χάρη στη συμμαχία αυτή συγκροτήθηκε ισχυρή πολεμική δύναμη, η οποία επί ένα χρόνο απασχολούσε συνέχεια στην Ήπειρο τις πλεονάζουσες από την πολιορκία του Κάστρου των Ιωαννίνων δυνάμεις του Χουρσίτ και έτσι δόθηκε η ευκαιρία στους Αιτωλοακαρνάνες, αντί να αμυνθούν στα εδάφη τους, να μεταφέρουν τον αγώνα στη νότια Ήπειρο και να έλθουν σε επαφή με τους Σουλιώτες….
(Πηγές 1) ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ, Βιβλίον Α’ 1797-1827, 2) Η ΗΠΕΙΡΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, Α. Δέμος, Ηπειρωτική Εταιρεία, τχ.266, 2001)
Στη φωτογραφία «Πίνακας που απεικονίζει το βασανιστήριο του ραβδισμού που εφάρμοζαν οι Οθωμανοί».
(Πίνακας στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης, Πανόραμα Ελληνικής Επαναστάσεως/ Συλλογικό έργο, Αθήνα, 1995)
———————–
Τον Αύγουστο του 1821, ο Αλή Πασάς ζητούσε πιεστικά από τους Σουλιώτες και τους Αλβανούς, σε συνεργασία με τους οπλαρχηγούς της Ακαρνανίας, να αρχίσουν επιχειρήσεις εναντίον του Χουρσίτ για να διευκολυνθεί η έξοδός του από το φρούριο των Ιωαννίνων. Για το σκοπό αυτό υπογράφτηκε την 1η Σεπτεμβρίου στο Πέτα Άρτας ένορκη συμφωνία μεταξύ των Σουλιωτών, των καπεταναίων της Ακαρνανίας και των Αλβανών αγάδων.
Τότε ο Μαυροκορδάτος, με τη βοήθεια του Μάρκου Μπότσαρη και του Αλέξη Νούτσου, επιχείρησε με τέχνη να παρασύρει το σώμα των Τουρκαλβανών υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης καθώς διέβλεπε ότι η απελευθέρωση και η δραστηριοποίηση εκ νέου του Αλή Πασά θα αποτελούσε πλήγμα κατά της Επανάστασης των Ελλήνων.
Για το σκοπό αυτό έστειλε στα μέσα Οκτωβρίου τον έμπιστο γραμματέα τους Γ. Πραΐδη σε ειδική αποστολή με ρητές οδηγίες στους παράγοντες της Συνέλευσης του Πέτα : Να προσποιηθεί ότι συμφωνούν με την έξοδο του Αλή Πασά και να τους διαβεβαιώσει ότι ο Μαυροκορδάτος είναι πρόθυμος να τους εξυπηρετήσει σε ορισμένα αιτήματα. Να ζητήσει επίσης να στείλουν εκπροσώπους τόσο στο Συνέδριο της Βερόνας της Ιταλίας όπου συνεδρίαζαν οι εκπρόσωποι της Ιεράς Συμμαχίας, όσο και στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου που θα γινόταν τον Δεκέμβριο του 1821.
Αποτέλεσμα των ενεργειών του Πραΐδη ήταν το βαρυσήμαντο έγγραφο που συνέταξε η Συνέλευση του Πέτα προς τον Μαυροκορδάτο. Σ’ αυτό τονίζουν τη σημασία της συμμαχίας που υπέγραψαν με «ισχυρόν όρκον», αναφέρουν τα ονόματα των Ελλήνων και Τουρκαλβανών αντιπροσώπων που στέλνουν προς αυτόν για να δηλώσουν επισήμως την αφοσίωσή τους στο πρόσωπό του και ζητούν εφόδια από μπαρούτι και βόλια.
Παράλληλα ο Μαυροκορδάτος έστειλε με τον εκπρόσωπό του Αλή Πασά Κώστα Μάκο επιστολή με συνθηματική γραφή, ενθαρρύνοντάς τον και συμβουλεύοντάς τον να μείνει ανυποχώρητος στην αντίστασή του, υποσχόμενος «ταχείαν απελευθέρωσιν….».
Ο Τουρκαλβανός Ταχήρ Αμτίαζης, επικεφαλής της αντιπροσωπείας θέλησε να συναντηθεί με τον Μαυροκορδάτο. Εκεί διαπίστωσε ότι η Ελληνική Επανάσταση είχε χαρακτήρα εθνικό, ελληνικό και βαθύτατα χριστιανικό και οι επαναστάτες κατέστρεφαν τα μωαμεθανικά τεμένη. Γι’ αυτό επέστρεψε στο Πέτα και έπεισε τους Τουρκαλβανούς να διαλύσουν τη συμφωνία με τους Σουλιώτες και τους άλλους Έλληνες…….
(Πηγές : 1) Ιστορικό Αρχείο Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, 2) ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, Ν. Σπηλιάδου, τόμος Α’, Αθήνα, 1851, 3) Η ΗΠΕΙΡΟΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, Α. Δέμος, Ηπειρωτική Εταιρεία, τχ.266, 2001)
Στη φωτογραφία «Αλβανός Αξιωματικός με πολυτελή ενδυμασία», Α. Παπασταύρου, Τα Γιάννενα τον 19ο αιώνα, Πανόραμα Ελληνικής Επαναστάσεως/ Συλλογικό έργο, Αθήνα, 1995
————————-
Στην Άρτα της εποχής του Αντωνόπουλου, μετά την απελευθέρωση το 1881, οι χασάπηδες της πόλης έσφαζαν ελεύθερα όπου ήθελαν, ακόμα και μέσα στον Ρωμιοπάζαρο, με αποτέλεσμα οι πιο πολλοί δρόμοι της πόλης να είναι γεμάτοι αίματα και μύγες. Έτσι ένα από τα βασικά έργα του επόμενου δήμαρχου Ευάγγελου Π. Γαρουφαλιά ήταν να τα μεταφέρει εκεί όπου υπήρχαν μέχρι σχετικά πρόσφατα, επί της οδού Αράχθου.( Πηγή : ΑΡΤΙΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, Γ. Τσούτσινος, Άρτα, 2001)
Στη φωτογραφία, έξω από τα σφαγεία οι Γιώργος Δημοθόδωρος, ( ή Κουμπούρας, καθιστός), Δημήτρης Σαλαμούρας, Γιάννης Δράκος, Νίκος Ζάχος και Κώστας Φέκας.
(Πηγή φωτογραφίας ARTA City – Ancient Amvrakia)
——————–
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 τα παλιά σφαγεία γκρεμίστηκαν μετά από αίτημα των περιοίκων και μετά από απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου.
(Φωτογραφία Β. Γκανιάτσας)
