Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

————————
“Ό Σερ Τζωρτζ Χουήλερ (George Wheler), Άγγλος περιηγητής, γεννήθηκε στήν ‘Ολλανδία τό 1650. Στήν Αγγλία σπούδασε στήν ’ Οξφόρδη, όπου πήρε τόν τίτλο του διδάκτορα. Τό 1675 αποφάσισε νά ταξιδέψει στήν Ελλάδα καί στήν Ανατολή. Κατέβηκε στήν ’Ιταλία καί στή Βενετία γνωρίστηκε μέ τόν Ζακ Σπόν, (1647 -1685 ), γιατρό καί αρχαιολόγο καί αποφάσισαν νά ταξιδέψουν μαζί. ‘Ο Σπόν είναι γνωστός σάν πρωτοπόρος ερευνητής τών μνημείων τής Ελλάδας. Άπό τή Βενετία μέ καράβι πέρασαν στή Δαλματία, κατέβηκαν στις ακτές τής Χειμάρρας και στά νησιά τού Ιονίου. Ό Χουήλερ ασχολήθηκε καί μέ τήν βοτανολογία καί έκανε πλούσια συλλογή φυτών. ‘Ο Σπόν μάζεψε πολύτιμους θησαυρούς, νομίσματα, επιγραφές καί χειρόγραφα. Δημοσίεψε περιγραφή του ταξιδιού του μέ τόν τίτλον «Ταξίδι στην Ιταλία, Δαλματία, Ελλάδα και Ανατολή (1678). “Οταν ο Χουήλερ έμαθε ότι τό βιβλίο του Σπόν τό μεταφράζουν Αγγλικά, γιά νά τό έκδώσουν, εξέδωκε και τό δικό του βιβλίο μέ τίτλο «Ταξίδι στην Ελλάδα», Λονδίνο, 1682.
Τά μέρη πού είδε τά περιγράφει ζωντανά καί μέ λεπτομέρειες. Δυστυχώς δέν βγήκε νά περπατήσει στήν “Ηπειρο καί οι πληροφορίες, που ακολουθούν, όπως λέει καί ό ίδιος, τοΰ δόθηκαν άπό άλλους καί δέν προέρχονται άπό αυτοψία. Τις δίνουμε έδώ μέ την ελπίδα ότι θά προσθέσουν κάτι στήν ιστορία τής εποχής αυτής.
…………………………………
Υ ) Ά ρ τ α . Τό κάστρο τής “Αγίας Μαύρας δέν απέχει περισσότερο άπό δώδεκα μίλια από τον Άμβρακικό κόλπο, πού τώρα ονομάζεται Κόλπος της “Αρτας. Κοντά στόν κόλπο ήταν ή ονομαστή πολιτεία Άκτιον, περίφημη γιά τή ναυμαχία τού Αύγουστου Καίσαρα έναντίον τοϋ Μάρκου Αντωνίου. Σήμερα δέν μιλούν πια γιά τήν πολιτεία αυτή. ’Επειδή δέν θέλαμε νά προχωρήσουμε πιό πέρα, μιλήσαμε μέ έναν μορφωμένον άνθρωπο άπό τήν Άρτα ο όποιος μάς βεβαίωσε ότι ή Άρτα δέν ήταν ή Άμβρακία, όπως μάς λένε οί γεωγράφοι μας, αλλά ότι ή πόλη Άμβρακία, πού έδωσε τό όνομα στόν κόλπο αύτό, απέχει άπ’ εδώ περισσότερο άπό μιά μέρα δρόμο καί ονομάζεται άπό τούς κατοίκους ακόμα Άμβρακία. Τώρα δέν είναι παρά ένα χωριό στό βάθος τού κόλπου καί άπέχει ένα μίλι άπό τή θάλασσα. ” Υπάρχει έκεί ένα χάνι, πού τό χρησιμοποιούν καί γιά αποθήκη γιά τά εμπορεύματα, πού μεταφέρονται άπ’ έκεί. Ή πόλη “Αρτα άπέχει άπ’ έκεί δεκαπέντε περίπου μίλια, χτισμένη δίπλα σ’ ένα ποτάμι, τό όποίο πιθανώς είναι ό Άχέρων τών αρχαίων, πού σύμφωνα μέ τόν Πλίνιο, χύνεται στόν κόλπο τής Άμβρακίας. Βούρο – πόταμο (Vouro-potami) είναι τό κοινό όνομα ενός ποταμιού, πού περνάει κανείς όταν έρχεται πρός τήν Άμβρακία, πού χωρίς αμφιβολία στά αρχαία χρόνια ονομάζονταν “Αραχθος, άν καί τώρα δέν περνάει καί τόσο κοντά άπό τήν πόλη Άμβρακία. ’Ίσως τά παλιά χρόνια ήταν μεγαλύτερο κι’ έφτανε έτσι ώς αυτή. Τό στόμιο του κόλπου δέν έχει πλάτος πάνω άπό ένάμισυ μίλι, αν καί ή περιφέρεια του είναι πάνω άπό εξήντα μίλια. Στ’ αριστερά είναι ένα Τούρκικο οχυρό, μέ λιγώτερους κατοίκους άπό τήν Αγία Μαύρα. ’Ονομάζεται Πρέβεζα καί είναι τό μέρος όπου ήταν ή αρχαία Νικόπολη, πού τήν έχτισε ό Αύγουστος γιά ανάμνηση τής νίκης του έναντίον τοϋ Μάρκου Άντωνίου. Στην Άρτα οί κάτοικοι υπολογίζονται σέ εφτά ή οχτώ χιλιάδες. Ο αριθμός τών ‘Ελλήνων είναι μεγαλύτερος άπό τών Τούρκων, “Ο σινιόρ Μάρκος Μανέας, ένας πλούσιος έμπορος άπό τήν ’Άρτα , μου είπε ότι ή μητρόπολη τής πόλεως, ή Ευαγγελίστρια, είναι μεγάλα κτίριο, έχει τόσες πόρτες καί, παράθυρα όσες είναι οί ημέρες του χρόνου και στηρίζεται σέ διακόσιες και πάνω μαρμάρινες κολώνες. Πρόσθεσε, ότι όπως δείχνει μιά επιγραφή πάνω άπό τήν πόρτα, χτίστηκε άπό τόν Δούκα Μιχαήλ Κομνηνό. ‘Η πολιτεία αύτή καί ή γύρω περιοχή εμπορεύονται τόν καπνό, αυγοτάραχο καί γουναρικά, άπό τά όποία κάνουν καλό εμπόριο. ‘Ο Μητροπολίτης τής ’Άρτας τά παλαιότερα χρόνια είχε έδρα στή Ναύπακτο απ’ όπου τώρα έφυγε, γιατί έκεί υπάρχουν λίγοι Χριστιανοί. Παλαιότερα είχε οχτώ επισκόπους, άλλά ό αύτοκράτορας Ιωάννης Παλαιολόγος έχώρισε τήν επαρχία του σέ δυο μητροπόλεις, γιά νά υψώσει τή Μητρόπολη Ίωαννίνων . Οι πόλεις πού έμειναν στήν ’Άρτα είναι: 1. Ρωγοί, μιά μικρή πόλη, 10 μίλ. από τήν Πρέβεζα, 2. Βόνιτσα, μιά πόλη μέ κάστρο στήν άλλη πλευρά του κόλπου, 3. Άστος μιά νησιωτική πόλη, δυό μέρες δρόμο άπό τήν ’Άρτα καί 4. Άχελώος, πού παίρνει τό όνομα άπό τόν ποταμό Αχελώο. Ό επίσκοπος του μέρους αυτού έχει τήν έδρα του στό Άγγελόκαστρο καί έχει στή δικαιοδοσία του τό Ζαπάντι, Μεσολόγγι καί τό Αϊτωλικό.”*
(Πηγή : Άρθρο του Ι. Ε. Αναστασίου στην ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τχ. 24, 1954)

*Κάποιες πληροφορίες του είναι ασαφείς καί μπερδεμένες. “Οπως είναι γνωστό ή Άμβρακία ήταν όπου σήμερα είναι ή Άρτα, χτισμένη στήν αριστερή όχθη του Άραχθου . Ίσως λέγοντας Βουρο-πόταμο νά εννοεί τον Λούρο, άλλά ό Λούρος πέφτει κάπως απόμακρα άπό τήν Άρτα. Βέβαια ό “Αραχθος καί στήν αρχαιότητα ονομάζονταν έτσι καί αποκλείεται νά είναι ο Άχέρων.

Στη φωτογραφία ο Sir George Wheler. Ο τίτλος του βιβλίου του είναι
A journey into Greece by George Wheler, Esq., in company of Dr. Spon of Lyons in six books … : with variety of sculptures.
Wheler, George, Sir, 1650-1723., Spon, Jacob, 1647-1685.