Εγκαινιάζουμε σήμερα μια νέα κατηγορία αναρτήσεων σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς των χωριών στην περιοχή της Άρτας και το αγροτικό ζήτημα που προέκυψε αμέσως μετά την απελευθέρωση της περιοχής το 1881 και αργότερα το 1913. Στην εν λόγω κατηγορία θα μπορεί κάποιος να βρει και ότι σχετικό έχουμε αναρτήσει γι’ αυτό το θέμα μέχρι σήμερα.
Τον πρώτο γραπτό σχολιασμό περί του αγροτικού ζητήματος στην Άρτα μπορεί κανείς να τον διαβάσει στο βιβλίο του Σ. Παγανέλη, στρατιωτικού ρεπόρτερ και αργότερα Νομάρχη Άρτης, Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΤΑΛΗΨΙΣ ΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ*. Εκεί ο συγγραφέας κάνει μια πρώτη αποτίμηση του ζητήματος που είχε ήδη αρχίσει να απασχολεί τον αγροτικό πληθυσμό της περιοχής αμέσως μετά την απελευθέρωση.
Γράφει μεταξύ άλλων στις 13 Ιουλίου 1881 : «…..Τα κτήματα αυτά, η μεταβίβαση της κυριότητας των οποίων έγινε, όπως μου είπαν με όλους τους κανόνες της ισχύουσας νομοθεσίας, τα αμφισβητούν ή προσπαθούν να τα αμφισβητήσουν από τους σημερινούς τους κατόχους οι καλλιεργητές τους, ισχυριζόμενοι ότι πριν από χρόνια αυτά ανήκαν στους προγόνους τους και ότι αφού «έγεινεν ελληνικό» θα πάρουν τα κτήματά τους πίσω. Άρχισαν ήδη να αρνούνται να πληρώσουν στους ενοικιαστές και τον φόρο που είχε συμφωνηθεί όταν υφίστατο η προηγούμενη διοίκηση. Παρατήρησα δε με κάποια λύπη ότι η πρώτη ιδέα που πέρασε από το νου μερικών, όχι όλων, ήταν, μετά τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους, να αρνηθούν να πληρώσουν τους φόρους και τα δοσίματα, ερμηνεύοντας την πολιτική μεταβολή καθαρά συμφεροντολογικά. Αυτό όσο άπορο και αν είναι και όσο κι αν δείχνει άγνοια της σύμβασης και των διαταγμάτων της ελληνικής κυβέρνησης σύμφωνα με τα οποία η διοίκηση θα εξακολουθήσει να λειτουργεί όπως με το προηγούμενο καθεστώς, με επουσιώδεις ίσως μεταβολές, δύναται να τύχει κάποιας μικρής συγνώμης και επιεικέστερης κριτικής μια και πρόκειται για χωρικούς οι οποίοι σκέπτονται, εκτιμούν και ερμηνεύουν τα πράγματα κυρίως από άποψη συμφέροντος. Το όνομα της κυβέρνησης, αναμεμιγμένο ασεβώς στην υπόθεση αυτή, φέρεται ως ασπίδα που προστατεύει όσους εισηγούνται αυτά τα θέματα, ουδεμία δε αμφιβολία δεν υπάρχει ότι ο κ. πρόεδρος της κυβερνήσεως, όταν το μάθει θα δηλώσει την δυσαρέσκειά του. Το άρθρο 4 της τελευταίας Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης ορίζει ρητά ότι «το της ιδιοκτησίας δικαίωμα επί των αγροκηπίων, βοσκών, λειβαδίων, νομών (κισλάκ), δασών και παντοίων γαιών ή άλλων ακινήτων, κατεχομένων υπό ιδιωτών και κοινοτήτων, δυνάμει φιρμανίων, χοτζετίων, ταπίων και άλλων τίτλων ή και κατά τας διατάξεις του οθωμανικού νόμου, εντός των εις την Ελλάδα παραχωρούμενων μερών, θέλει αναγνωρισθή υπό της ελληνικής κυβερνήσεως». Το δε β’ εδάφιο του 6ου άρθρου καθορίζει ότι «….ουδεμία τροποποίησις δύναται να επιτευχθή εις τας μεταξύ ιδιοκτήτου και καλλιεργητού σχέσεις, ειμή δια γενικού νόμου, εφαρμοστέου καθ’ όλον το βασίλειον». Μετά από τέτοια κείμενα και εφόσον δεν διευκρινιστούν επισταμένως τα ζητήματα που χωρίζουν τους χωρικούς και τους γαιοκτήμονες, όποια βάση κι αν έχουν μη θεσμικές εισηγήσεις που προκαλούν πονηρές σκέψεις και πόθους αχαλίνωτους ρίχνοντας τον σπόρο για να προκληθούν επικίνδυνα αγροτικά ζητήματα και πάνω απ’ όλα δημιουργούν δυσχέρειες στην κυβέρνηση που πρέπει να είναι ελεύθερη από τέτοια θέματα ώστε να ασχοληθεί με τα της οργάνωσης, εγείρει κατά τις παραμονές της εκχώρησης στη Ελλάδα της Θεσσαλίας υπόνοιες στα μυαλά των Οθωμανών γαιοκτημόνων της επαρχίας κυρίως εκείνης, ότι δηλαδή η ιδιοκτησία τους κινδυνεύει από – ποιος ξέρει τίνος – τις μηχανορραφίες. Βεβαίως αν υπάρχουν κτηματικές αμφισβητήσεις τα ελληνικά δικαστήρια που θα εγκατασταθούν σύντομα στη περιοχή αυτή θα επιληφθούν της κατάστασης με ζήλο και ακεραιότητα ώστε να λυθούν τυχόν διαφορές. Κανένας όμως δεν έχει το δικαίωμα να δημοκοπεί και να βλάπτει τα μεγάλα συμφέροντα του τόπου και κανείς δεν πρέπει να επαγγέλλεται ότι θα πρέπει να αποφασίσει η Βουλή για τη λύση ζητημάτων που υπάγονται καθαρά στη δικαιοδοσία των δικαστηρίων….».
Σύμφωνα με το εισαγωγικό κείμενο του βιβλίου που θα αναρτήσουμε σήμερα και έχει το τίτλο ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟΥ ΑΡΤΗΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΕΤΩΝ 1882 – 84, «…από πηγές είναι γνωστό, ότι στα τέλη του 13ου αι. οι αγρότες της περιοχής της Άρτας, όχι μόνον αρνιόνταν να δώσουν τους φόρους ή τα δώρα που τους ζητούσαν οι γαιοκτήμονες, αλλά έπαιρναν και καλλιεργούσαν με τη βία χωράφια που ανήκαν σε Βυζαντινούς ή Φράγκους τιμαριούχους, με αποτέλεσμα να γίνουν ένοπλες συγκρούσεις που κατέληξαν σε φόνους παροίκων…». Μπορείτε να διαβάσετε τον πρόλογο και το εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου στο λινκ https://doxesdespotatou.com/wp-content/uploads/2024/02/ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ-ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟΥ-ΑΡΤΗΣ-1882-84.pdf
*Το βιβλίο του Σ. Παγανέλη μπορείτε να το βρείτε στο λινκ https://doxesdespotatou.com/i-stratiotiki-katalipsis-artis-aposp/
Στη φωτογραφία το εξώφυλλο του βιβλίου «ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟΥ ΑΡΤΗΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΕΤΩΝ 1882 – 84», Κατερίνα Πατσαλιά – Λόλα Τερζοπούλου, Άρτα, 1981. Ευχαριστούμε θερμά τον δικηγόρο Άρτης κ. Μιχάλη Νικολάου που μας παραχώρησε αντίγραφο του βιβλίου.
