Ένα πασίγνωστο τραγούδι, από τα μέσα του 18ου αιώνα, που λίγο πολύ όλοι χορέψαμε στα σχολικά μας χρόνια, με αναφορές στην Άρτα είναι και αυτό που αρχίζει με τον στίχο ‘Κάτω στου Βάλτου τα χωριά”. Ο Cl. Fauriel, που έκανε και την πρώτη καταγραφή (1824), το τιτλοφορεί “Γραφή των κλεφτών του Βάλτου” και σημειώνει ότι από το τραγούδι λείπουν οι τελευταίοι στίχοι. Ο ίδιος γράφει ότι “….. οι αρματωλοί ήσαν υπό τας διαταγάς πασάδων ή μουσελίμη ή Έλληνος προεστού” και προκειμένου για το τραγούδι γράφει ότι “….οι κλέφτες απηύθυναν εις τον Δεσπότην της Άρτας και εις τας πολιτικάς αρχάς του τόπου μιαν απειλητικήν πρόσκλησην, απαιτούντες να αποκατασταθούν εις τας θέσεις των αρματωλών”. Διάφοροι μετέπειτα μελετητές δίνουν στο τραγούδι παραπλήσιους τίτλους όπως “Οι Κλέφται του Βάλτου”, “Οι κλεφταρματωλοί της Αιτωλοακαρνανίας” κτλ. Στο τραγούδι οι Κλέφτες του Βάλτου με επικεφαλής τον Χρήστο Μηλιώνη, φοβερίζουν τους Τούρκους της Άρτας και τους ζητάνε να τους ξαναδώσουν το Αρματωλήκι της Άρτας που τους αφαίρεσαν, προφανώς το Αρματωλήκι του Βάλτου. Για να πετύχουν το σκοπό τους, γράφουν σε εκείνους που μπορούσαν να διαβιβάσουν την απειλή τους στους Τούρκους και να τους επηρεάσουν. Και τέτοιοι ήταν ο Δεσπότης και ο Έλληνας πρόκριτος που ονομαζόταν Κομπότης. Οι περισσότεροι όταν το ακούμε νομίζουμε ότι η λέξη “Κομπότη” αναφέρεται στο ομώνυμο χωριό, ωστόσο η παραπάνω επιχειρηματολογία μας δείχνει ότι η λέξη αναφέρεται μάλλον στον χριστιανό πρόκριτο της Άρτας Κομπότη ( Ο οποίος καταγόταν από το Κομπότι). Παραθέτουμε λοιπόν το τραγούδι όπως το δημοσίευσε ο A. Passow. Η εκδοχή αυτή διαφοροποιείται αρκετά από την παραλλαγή που έχουμε ακούσει και τραγουδάμε στην περιοχή…
Κάτω στου Βάλτου τα χωριά
Ξηρόμερο και στ’ Άγραφα
Και στα πέντε βιλαέτια
Βάλτε μπρε να πιούμ’ αδέρφια.
Εκ’ είν’ οι Κλέφτες οι πολλοί
ούλοι ντυμένοι στο φλωρί
κάθουνται και τρων και πίνουν
και την Άρτα φοβερίζουν.
Πιάνουν και γράφουν μια γραφή
χέζουν τα γένια του Κατή
γράφουνε και στο Κομπότη
προσκυνούν και το Δεσπότη.
Μπρε Τούρκοι κάμετε καλά
γιατί σας καίμε τα χωριά!
Γλήγωρα το αρματωλήκι
γιατ’ ερχόμαστε σα λύκοι.
Στη φωτογραφία «Greek man dancing / Έλληνας που χορεύει», 1828-183, Μολύβι, πενάκι και ινδικό μελάνι, Δημιουργός Thèodore Leblanc (1800 – 1837). Victoria and Albert museum.
