Ο Γ. Κοτζιούλας, δεκαοχτώ χρονώ, ακαδημαϊκός πια πολίτης, με δυο άλλους ηπειρώτες φοιτητές του “Αθήνησι “, σε φωτογραφείο της εποχής. Καθιστός, Ι. Σιδηρόπουλος της Νομικής και, όρθιος, Στ. Χατζηκυριάκος, της Ιατρικής. (Φωτο από αρχείο Οικογένειας Κοτζιούλα)
Μια τυπωμένη Διακήρυξη της “Λαϊκής Σκηνής”. Λιγόλογα και ξεκάθαρα, δίνει όλα τα στοιχεία της ταυτότητάς της και καθορίζει το σκοπό της που είναι “διαφωτιστική ψυχαγωγία ” των αντάρτικων τμημάτων και των κατοίκων της περιοχής.
Τετάρτη 20 Σεπτέμβρη
Πρωί φορτώσαμε τα τρία μας ζώα με τα πράγματα και ξεκινήσαμε για τα Θεοδώριανα. Ο Πρόεδρος της κοινότητας μας μοίρασε σε διάφορα σπίτια για να φάμε το μεσημέρι. Μετά το φαγητό συγκεντρωθήκαμε και αρχίσαμε να ετοιμάζουμε τη Σκηνή. Η παράσταση δόθηκε το βράδυ με εξαιρετική επιτυχία. Σ’ αυτό βοήθησε κατά πολύ το φως. Οι συναγωνιστές έπαιξαν πολύ καλά. Την παράσταση παρακολούθησαν περίπου διακόσια άτομα.
Πέμπτη 21 Σεπτέμβρη
Σηκωθήκαμε πολύ πρωί για να φύγουμε για τους Μελισσουργούς. Τα ζώα μας καθυστέρησαν πολύ κι έτσι αναγκασθήκαμε να φύγουμε στις 12 1/2 η ώρα το μεσημέρι. Ο Ιταλός Πιπίνο αρρώστησε. Τον βάλαμε καβάλα να ‘ρθει μαζί μας. Μόλις όμως βγήκαμε έξω απ’ το χωριό μας δήλωσε ότι δε μπορεί να ‘ρθει μαζί μας κι έτσι αναγκασθήκαμε να γυρίσουμε στα Θεοδώριανα για να φύγει για τη Μεραρχία. Στους Μελισσουργούς φθάσαμε το βράδυ. Εδώ μας έδωσαν ρούχα και σπίτι για να μείνουμε καθώς και φαγητό. Η οργάνωση του χωριού αυτού και η περιποίηση σε μας είναι ανώτερη από κάθε περιγραφή.
Παρασκευή 22 Σεπτέμβρη
Η παράσταση αποφασίσαμε, ύστερα από συνεννόηση με της πολιτικές οργανώσεις, να δοθεί το απόγευμα στις 3 η ώρα. Της πρωινές ώρες ταχτοποιήσαμε τη σκηνή και την ορισμένη από νωρίς ώρα αρχίσαμε την παράστασή μας. Πριν όμως αρχίσουμε έφτασε η αόριστη είδηση ότι η Άρτα καταλήφθηκε. Ο κόσμος ένιωσε μεγάλο ενθουσιασμό. Σε λίγο όμως που βεβαιώθηκε επίσημα η κατάληψη της Άρτας από τους ΕΔΕΣίτες, άρχισε ο κόσμος να χάνει τον ενθουσιασμό του. Αυτή η είδηση έγινε αφορμή να μη παρακολουθήσει με την πρέπουσα προσοχή και ενδιαφέρον την παράστασή μας. Το βράδυ μείναμε εδώ. Την παράστασή μας παρακολούθησαν περίπου εκατόν πενήντα άτομα.
Σάββατο 23 Σεπτέμβρη
Ξεκινήσαμε για την Πράμαντα. Φτάσαμε εδώ κατά τις 10 το πρωί. Τη σημερινή μέρα την αφιερώσαμε για ανάπαυση και για καθαριότητα.
Κυριακή 24 Σεπτέμβρη
Από πολύ πρωί βάλαμε μπρος να ταχτοποιήσουμε τη σκηνή. Για το στήσιμό της δεν κουραστήκαμε πολύ, γιατί βρήκαμε σχεδόν άθικτη την παλιά σκηνή που είχαμε ξαναπαίξει. Είχαμε την απόφαση να παίξουμε πρωί, ύστερα όμως από παράκληση της πολιτικής οργάνωσης αναβάλλαμε το παίξιμο για το απόγευμα για να μπορέσει έτσι να συγκεντρωθεί περισσότερος κόσμος. Αυτό και έγινε. Η παράσταση δόθηκε στις 4 το απόγευμα. Αντί της κωμωδίας “Το κλεφτοβασίλειο” παίξαμε την κωμωδία “Ο Χαφταλεύρης” με εξαιρετική επιτυχία. Παρακολούθησαν την παράσταση περίπου διακόσια άτομα.
Δευτέρα 25 Σεπτέμβρη
Από πρωί ετοιμασθήκαμε να ξεκινήσουμε για το Ματσούκι. Καθυστερήσαμε να φύγουμε όμως γιατί τα ζώα δεν ήρθαν γρήγορα. Η μέρα ήταν καλή. Κατορθώσαμε να φύγουμε κατά τις 11 το πρωί. Στο Ματσούκι φτάσαμε κατά τις 6 το βράδυ. Η οργάνωση εκεί μας περιποιήθηκε αρκετά καλά, πράγμα που δεν το περιμέναμε. Αν και φθάσαμε αργά κατορθώσαμε να φκιάσουμε και τη σκηνή να είναι έτοιμη έτσι για το πρωί.
Τρίτη 26 Σεπτέμβρη
Η σημερινή μέρα είναι βροχερή. Από τη νύχτα άρχισε βροχή δυνατή. Το πρωί που ξυπνήσαμε απογοητευτήκαμε γιατί νομίσαμε πώς δε θα μπορέσουμε να παίξουμε από τον καιρό. Ευτυχώς όμως η βροχή σταμάτησε κ’ έτσι μπορέσαμε ν’ αρχίσουμε κατά τίς 10 η ώρα. Κόσμος μαζεύτηκε αρκετός. Περίπου τριακόσιοι. Στο τέλος της παράστασης έπιασε πάλι βροχή, πράγμα που μας καθυστέρησε την αναχώρησή μας για Καλαρρύτες. Κατορθώσαμε να φύγουμε στις 5 1/2 και φθάσαμε εκεί με μισή ώρα νύχτα. Ο πρόεδρος της κοινότητας μας είχε ετοιμάσει φαγητό και δωμάτιο για να μείνουμε.
Τετάρτη 27 Σεπτέμβρη
Πολύ πρωί σηκωθήκαμε σήμερα. Βάλαμε μπρος να ταχτοποιήσουμε τη σκηνή. Δεν αργήσαμε να την ταχτοποιήσουμε γιατί εδώ βρήκαμε μια παλιά που είχαν οι ΕΠΟΝίτες του 5ου Συντάγματος. Με μικρή τροποποίηση ταχτοποιήθηκε κι έτσι άρχισε η παράσταση. Παρακολούθησαν την παράσταση περίπου διακόσια άτομα. Δε βρήκαμε εδώ ότι περιμέναμε. Μάλλον αδιαφορία παρατηρήθηκε από τις οργανώσεις. Μετά την παράσταση φύγαμε για την Πράμαντα. Το βράδυ φθάσαμε εκεί. (Πηγή : Περιοδικό «ΘΕΑΤΡΟ», Τόμος Θ’, Τεύχος 53 -54, Σεπτέμβρης – Δεκέμβρης 1976)
Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από τη «Λαϊκή σκηνή» του Γιώργου Κοτζιούλα. Ήπειρος, 1944 Κώστας Μπαλάφας (ΦΑ_14_271) – Μουσείο Μπενάκη
Συνεχίζουμε την ανάρτηση του Μητρώου Δήμου Πραμάντων με τα έτη 1856 και 1857. (Πηγή : ΓΑΚ Άρτης)
Έτος γέννησης 1856
Έτος Γέννησης 1857
Όρθιος ο Γεώργιος Μάλιος (Ιατρός). Αριστερά : Αθανάσιος Κ. Κονταξής (Πολιτικός Μηχανικός), Τάκης Ζαρκαλής (Φυσικός), Απόστολος Παλιάτσος (Πολιτικός Μηχανικός) – και οι τρεις γείτονες στην οδό Κουμουνδούρου & Νόρμαν – και ο Αθανάσιος Κολοβός. (Φωτο από αρχείο Α. Κολοβού, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
Στο βιβλίο του Γρηγόρη Νάκου βρίσκουμε έναν πίνακα με τα αρχαία μνημεία της Άρτας, όπως αυτά είχαν καταγραφεί μέχρι το 1970. Πρώτος στον πίνακα “Ο Ναός δίπτερος εις οικόπεδον Μπακαγιάννη επί της οδού Βασιλέως Πύρρου. Ανήκει πιθανόν εις τον 3ον π. Χ. αιώνα. Δεν έχει ολοκληρωθεί η ανασκαφή και μελέτη αυτού. Πρόκειται πάντως περί του μεγαλυτέρου, κατά τη γνώμη των ειδημόνων, ναού της Αρχαιότητος, εξ όσων έχουν ευρεθή εις την Ήπειρον…..” (Πηγή : Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΤΗΣ. Γ. Χ. Νάκος, Άρτα, 1969)
Στη φωτογραφία ο πίνακας των αρχαίων μνημείων της Άρτας από το βιβλίο του Γ. Νάκου.
“……Τα βυζαντινά μνημεία τα γνώρισα από τα κουρνόπουλα! Μη σας φαίνεται παράξενο, αλήθεια σας λέγω. Ήταν της μόδας στα παιδικά μας χρόνια, να πιάνουμε κουρνόπουλα, να τα ημερώνουμε, να τα μαθαίνουμε παιγνίδια.
Τα περισσότερα παλιά σπίτια κάτω από τα κεραμίδια, δίπλα απ’ τις στέγες, άφηναν μικρά κενά σα θυρίδες. Εκεί οι κρούνες χώνονταν κατά δεκάδες κι’ έφκιαναν τις φωλιές τους. Ήταν τόσος ο θόρυβος που έκαναν, ώστε οι νοικοκυραίοι το μεσημεροκαλόκαιρο ήταν αδύνατο να κοιμηθούν. Προσπαθούσαν βέβαια με κάθε μέσο να τις διώξουν, μα τίποτα δεν γίνονταν αφού δεν βούλωναν τις τρύπες. Περίμεναν να τις διώξουμε εμείς. Το κακό όμως με μας ήταν μεγαλύτερο, χαλούσαμε τα κεραμίδια για τον ξολοθρεμό τους. Η Αγροτράπεζα μοίραζε δηλητηριασμένο καλαμπόκι να το ρίχνουμε στα κεραμίδια, αλλά τ’ αποτελέσματα ήταν μηδαμινά. Μαζεύονταν τόσο πολλές πάνω από την πόλη, που το πέταγμά τους έμοιαζε σα σύννεφο που δεν αφήνει τον ήλιο να περάσει.
Οι παλιότεροι βέβαια θα το θυμούνται. Κενά (τρύπες) είχαν και τα Βυζαντινά μνημεία που τα προτιμούσαμε, γιατί κανένας δεν μας έκανε παρατήρηση. Ήταν βλέπεις ΕΡΗΜΑ! Τα κουρνόπουλα τα βρίσκαμε στα διαζώματα, στους τρούλλους, στα καμπαναριά και στα τζαμιά.
Μας έλεγαν οι μεγάλοι να μην ανεβαίνουμε στα τζαμιά, γιατί οι πεθαμένοι Τούρκοι βρυκόλιαζαν και θα μας γκρέμιζαν. Εμείς είχαμε βρει το αντιφάρμακο : Φορούσαμε φυλαχτά από ευλογημένο λιβάνι, που σαν ζύγωναν οι καταραμένοι, έφευγαν, πήγαιναν στα τσακίσματα. Απ’ τα κουρνόπουλα δωρίζαμε ή πωλούσαμε όσα απ’ αυτά ήταν πεταλούδικα (εύσωμα). Τ’ αγόραζαν οι μαγαζάτορες, τα ημέρωναν, τα γύμναζαν, ανέβαιναν στα πόδια τους, στους ώμους του, παίρναν το φαγητό από τα χέρια τους ή το τσιμπούσαν από καταγής, όπως λέγαμε. Περπατούσαν στα πεζοδρόμια, δεν φοβόντουσαν τον άνθρωπο, αν τάπιανε κανένας άγνωστος τον τσίμπαγαν.
Κάποτε, κάποιος ξένος Βυζαντινολόγος που ήρθε να μελετήσει την Παρηγιορίτσα και είδε να μη φεύγουν τα κουρνόπουλα, αλλά να αναμεράν να μη τα πατήσει, μας θαύμασε, μας πέρασε για τρομερά πολιτισμένους ! Απ’ όσους τόπους πέρασε τέτοιο πράμα δεν είδε, δεν μπορούσε να καταλάβει πώς αυτά τα μαύρα αγριοπούλια δεν φοβούνται τον άνθρωπο.
Εκείνοι που διέπρεψαν στο γύμνασμα της κρούνας ήταν ο Χρήστο Μητσογιάννης, ο Κουρούκλης, ο Χρόνης, μανάβηδες και οι τρεις, ο Αγαθής, μάγειρας κι’ άλλοι βέβαια, μακαρίτηδες όλοι. Σαν μεγάλωσα λίγο, άρχισα ν’ ανεβαίνω στην Παργιορίτσα. Δύσκολο το ανέβασμα, επικίνδυνο, μα έλα που η ηλικία δεν σου αφήνει περιθώριο να σκεφτείς. Την Παργιορίτσα οι κρούνες την είχαν μεταβάλλει σε κρουνόπολη. Χιλιάδες μαζευόντουσαν σ’ αυτήν. Ευτυχώς που ο Κώστας Κατσάνος, υποδηματοποιός, αγαπούσε τα Βυζαντινά μνημεία. Ήταν σαν έφορος, σαν φύλακας, έβαλε και έκλεισαν τις τρύπες, όσες βέβαια δεν άλλαζαν τη μορφή της εκκλησίας.…..
Στους τοίχους λοιπόν των βυζαντινών μνημείων της Άρτας υπήρχαν τρύπες κι εκεί φώλιαζαν και γεννοβολούσαν οι κουρούνες. Κι εκεί, με κίνδυνο της ζωής μας, φτάναμε εμείς, για να μαζέψουμε τα «κρουνόπ’λα». Και τα είχαμε κατατάξει τα «Κρουνόπ’λα» σε κατηγορίες, ανάλογα με τη σωματική διάπλασή τους. Για να είμαι ειλικρινής, δεν τις θυμόμουνα όλες τις κατηγορίες και κατέφυγα στα φώτα του νεότερού μου συναδέλφου δικηγόρου, του Στράτου Πατσαλιά. Αυτός τα χωρίζει σε α) αμάλλιαγα. β) μπακακίζικα, γ) τσιμπάει από καταγή, δ) πεταλούδικα, ε) φιδοκέφαλα, στ) κέκος (όσα είχαν άσπρα στίγματα) και ζ) πηδηχτά. Φαίνεται πως ο Στράτος στην εποχή του, δηλαδή προ 50ετίας περίπου – ήταν διάσημος «κρουνοκυνηγός». Δίπλα στο σπίτι του ήταν ένα από τα 2 – 3 – παλιά τριώροφα σπίτια της Άρτας, του Βαρζέλη – Άντωνόπουλου. Ο Στράτος σα δημαρχόπουλο που ήταν, είχε εξασφαλίσει το προνόμιο της συλλογής των κρουνόπουλων απ’ το νταβάνι αυτουνού του σπιτιού. Η νοικοκυρά του – η κυρά Αντωνοπλίνα, δεν άφηνε κανένα άλλο παιδί να μαζέψει κουρνόπ’λα απ’ το νταβάνι της. Όταν κανένας της ζητούσε την άδεια, αυτή του απαντούσε : «Δεν γίνεται, τα καπάρωσε ο Στρατάκης παιδί μου»…..”(Πηγή : Χρονογράφημα του Γ. Βασταρούχα με τίτλο « Περίπατος στην παλιά Άρτα», Περιοδικό ΣΚΟΥΦΑΣ, τχ. 50-51, 1979)
Στη φωτογραφία κολάζ με φωτογραφία του Ναού της Παρηγορήτισσας στα τέλη του 19ου αι., που μπορείτε να την δείτε εδώ
Αριστερά : Κων. Κεφάλας (Ναύτης), Σπ. Στεργίου, Τάκης Τσαμπάς, Σπ. Γκόμπλιας, Κοσμάς Η. Παπανικολάου (Αντιστράτηγος Π/Ζ), Γρηγ. Τάχος, Σπ. Σταυρόπουλος, Χρ. Τζίμας, Χριστ. Κεφάλας, Κ. Μπλάτσας, Κων. Κεφάλας (Μουστάκας).
Κάτω : Χριστόφ. Βασιλείου, Νίκος Κατσαντούρης, Κώστας Γιώτης (Ρουμάνος). [Φωτο από αρχείο Κ. Γιώτη, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς]
Ό,τι απέμεινε από μια παλιά πόρτα στην οδό Αγίου Μάρκου. Η χαραγμένη πέτρα φέρει επιγραφή “23 Δεκεμβρίου 1880”, όταν πιθανόν κτίστηκε το σπίτι… Εκείνο που στο μάτι του περαστικού καταστρέφει την ομορφιά αυτής της παλιάς κατασκευής είναι η ταμπέλα με το όνομα της οδού Αγίου Μάρκου, που κάποιος κάρφωσε κάτω από τα γράμματα……Προς στιγμήν σκεφτήκαμε να αφαιρέσουμε την ταμπέλα με την ονομασία της οδού από τη φωτογραφία …. Τελικά την αφήσαμε ως έχει, σαν ένα από τα δείγματα ακαλαισθησίας και κακής αισθητικής που ταλανίζει την πόλη μας και είναι φανερή σε πολλά σημεία της…..
Μετα τον πόλεμο του ’40 σε πολλά χωριά της Άρτας εμφανίστηκαν μικρές σχολές ραπτικής, όπου τα νέα κορίτσια μάθαιναν την τέχνη…… Στη φωτογραφία Μαθήματα ραπτικής στη Γραμμενίτσα. (Πηγή : ΜΙΚΡΗ ΠΑΤΡΙΔΑ – ΓΡΑΜΜΕΝΙΤΣΑ ΑΡΤΑΣ, Β. Τάτσης, Άρτα, 2020)
