Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

Ο καταρράκτης στα Θεοδώριανα σε φωτογραφία του Σ. Μελετζή στα 1937-38, όταν ο φωτογράφος βρισκόταν στην περιοχή της Άρτας για λογαριασμό του Ε.Ο.Τ. (Η φωτογραφία είναι από το Αρχείο του Νίκου Φασουλή)

“Οι δρόμοι που κυριαρχούσαν, ήταν οι ημιονικοί ή κοινώς «μουλαρόδρομοι» καθώς το πιο κοινό μέσο μεταφοράς στον χώρο της Ηπείρου ήταν το μουλάρι . Άλογα χρησιμοποιούσαν  κυρίως οι Τούρκοι αξιωματούχοι και οι ξένοι περιηγητές. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που και οι ξένοι περιηγητές προτιμούσαν το μουλάρι για τα ορεινά μονοπάτια. Ο Leake την 1η Ιουλίου 1805 όταν ξεκίνησε την πορεία του από τα Γιάννενα προς το Σούλι γράφει: «Η Υψηλότητα του [σημ. εννοεί τον Αλή Πασά] με προμήθευσε με ένα εξαιρετικό μουλάρι, για τα ορεινά μονοπάτια, από τον προσωπικό του στάβλο»

Λόγω των ορεινών όγκων η χάραξη σύντομων ευθύγραμμων δρόμων δεν είναι δυνατή διότι οι κλίσεις είναι απαγορευτικές για την διέλευση φορτωμένων ζώων, όσο εξαιρετικές ικανότητες και αν έχουν. Οπότε ο δρόμος αναγκαστικά ακολουθεί τις ισοκλινείς με συνέπεια να αυξάνεται ο χρόνος του ταξιδιού. Στα σημεία όπου δεν μπορούσε να αποφευχθεί η πορεία στις μεγάλες κλίσεις, κατασκευάζαν λιθόστρωτα με πέτρινα σκαλοπάτια, τις λεγόμενες «σκάλες» ώστε να μπορούν να μετακινούνται με ασφάλεια τα υποζύγια και οι ταξιδιώτες.

Η διέλευση των βουνών γινόταν, με την βοήθεια ντόπιων οδηγών, πάντα από συγκεκριμένα περάσματα (αυχένας, ζυγός, διάσελο) τα οποία συνήθως ήταν στενά και επικίνδυνα.  Ξεφόρτωναν τα ζώα από το φορτίο τους, τα οποίο μετέφεραν οι αγωγιάτες και οι μη έμπειροι ταξιδιώτες, συνήθως αφίππευαν στις σκάλες και στα στενά αυτά μονοπάτια των ορεινών διαβάσεων…..” (Πηγή : Διδακτορική διατριβή της Μ. Μπαλοδήμου ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΤΟΥ 18ου ΚΑΙ 19ου αι. ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ. Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ, ΕΜΠ, Αθήνα, 2021)

Στη φωτογραφία ” Ο μουλαρόδρομος στο “Κόρνι” του Συρράκου το 1972″. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του Βαγγέλη Σταύρου Μάκη, όπως δημοσιεύτηκε στο Λεύκωμα ΣΥΡΡΑΚΟ, ΠΕΤΡΑ-ΜΝΗΜΗ-ΦΩΣ, Ιωάννινα, 2004.

“Τα ορεινότερα χωριά της Άρτας ευρίσκονταν παλαιότερα σε πολύ πρωτόγονη κατάσταση από άποψη συγκοινωνίας, υγιεινής και διατροφής. Οι αμαξιτοί δρόμοι ήταν μόνο στον κάμπο και έφταναν ως το Πέτα, το Πλατανόρεμα, τη Γραμμενίτσα και κοντά στους Κουμζιάδες. Όταν αργότερα έφτασε ο δρόμος στην Καλεντίνη, αυτό θεωρήθηκε μεγάλο γεγονός. (Διαμάντης, 1955)

Μια πρώτη περιγραφή σχετικά με το  οδικό δίκτυο της περιοχής   έχουμε από τον Νικόλαο Σχινά στο ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟΝ ΗΠΕΙΡΟΥ. Διαβάζουμε ενδεικτικά :

« Οδός Θ’- Ημιονική οδός από Πραμάντων εις Ιωάννινα……..Η προς ανατολάς κλιτύς, ούσα όλως απόκρημνος και βραχώδης, καλύπτεται υπό δαφνών, ερίκων και τινών συκών και μιαν μόνην παρέχει βατήν διάβασιν εις πεζόν ως και ετέρα , λίαν δυσχερή, εις τους ησκημμένους δε μόνον εκ των εγχωρίων κατοίκων (σελ. 124-125)……Τέλος δε η προς ανατολάς κλιτύς, ούσα εντελώς απότομος και προς τον Άραχθον καταλήγουσα, τρεις μόνον παρέχει λίαν δυσχερείς διαβάσεις, τας μεν δύο πεζοίς και την μίαν τούτων λίαν ησκημμένοις ζώοις ( την από Φορτόσι εις γέφυραν Σκλούπου) την δε τρίτην αιξί και ησκημένοις λίαν των εγχωρίων…..» (Σχινάς, 1897)

Αργότερα, στα 1905, ο περιηγητής  και μετέπειτα Νομάρχης Άρτης Σπυρίδων Παγανέλης  γράφει στο βιβλίο του για την συγκοινωνία στην περιοχή των Τζουμέρκων «…..Καίτοι εν τούτοις η Άρτα, και ο νομός της, είναι ο προσωρινός Βενιαμείν των εδαφικών εν Ηπείρω παραχωρήσεων, ουχ ήττον δεν έτυχε, παρά των γονέων, ουχί θωπείας τινός εξαιρετικής, αλλ’ ουδέ της υπό της στοιχειώδους καν ευπρεπείας υπαγορευμένης μερίμνης. Μέχρι προ τινος, η από Καλενδίνης άχρις Αγνάντων οδός, ήτο μεν βατή δια τας αγρίας αίγας, αλλ’ ήτο άβατος δια τους ανθρώπους και τα πολυάριθμα αυτών υποζύγια, τα μεταφέροντα τα προς την ζωήν επιτήδεια, και το άλας ιδίως, εις τα εσώτατα επαρχίας, πολλά τα κτηνοτροφικά είδη εξαγούσης. Από τινος χρόνου κατεστάθη, επί της παλαιάς οδού, οδός ημιονική, ή μάλλον επισκευάσθη στοιχειωδώς η προτέρα, αυτή αύτη ην ηκολούθησα, και ην είδομεν, ζευχθείσα και δια καλών γεφυρών, ων η της Καλενδίνης είναι αξία λόγου, σήμερον δε, εν ώρα θέρους, δύναται τις  ν’ ανέλθη από Πλατανορρεύματος μέχρις Αγνάντων, χωρίς προκαταβολικώς να προσφύγη εις τον ιερέα  ή εις τον συμβολαιογράφον. Η από Αγνάντων μέχρι Πραμάντων οδός μειονεκτεί της προτέρας, αλλ’ η από Πραμάντων μέχρι Καλαρρυτών είναι τοσούτον ελεινή, κατά το πλείστον δυσχερώς βατή, ενίοτε δε και κινδυνώδης, ώστε η αγανάκτησις πνίγει, ανά παν βήμα, τον διαβάτην, η δε εντροπή υπερβαίνει την αγανάκτησιν, η εντροπή ναι ! δια κατάστασιν δημοσίας οδού,ζημιούσης σκληρώς αλλά δικαίως την φήμην και υπόστασιν πάσης πεπολιτισμένης Κυβερνήσεως»”. (Πηγή : Οι ορεινές διαδρομές & τα αγροτικά χάνια της Άρτας*, Α. Καρρά, Άρτα, 2021)

*Μπορείτε να το διαβάσετε στο λινκ https://doxesdespotatou.com/wp-content/uploads/2022/10/ΑΓΡΟΤΙΚΑ-ΧΑΝΙΑ-ΑΡΤΗΣ.pdf

ή στο λινκ https://www.academia.edu/99753700/%CE%91%CE%93%CE%A1%CE%9F%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%91_%CE%A7%CE%91%CE%9D%CE%99%CE%91_%CE%91%CE%A1%CE%A4%CE%97%CE%A3

Στο χάρτη της φωτογραφίας “Μουλαρόδρομοι στα Βόρεια Τζουμέρκα”.

Με κόκκινο χρώμα η διαδρομή Συρράκο – Γιάννινα – Τρίκαλα

Με μπλε χρώμα η διαδρομή με όμορες κοινότητες & προς Άρτα

Με μαύρο χρώμα το Μονοπάτι της Γκούστας

(Σχεδίαση της Ελένης Κολοκούρη – Μπαρκαγιάννη, Αρχιτέκτονα- Μηχανικού, όπως δημοσιεύτηκε στο Λεύκωμα ΣΥΡΡΑΚΟ, ΠΕΤΡΑ-ΜΝΗΜΗ-ΦΩΣ, Ιωάννινα, 2004)

Άρτα – 19 Ιουλίου 1954. Ομάδα ορειβατικού συλλόγου ετοιμάζεται για ανάβαση στα Τζουμέρκα. (Φωτογραφία του Στ. Μαλικόπουλου – Φωτογραφικό αρχείο Μουσείου Μπενάκη όπως δημοσιεύτηκε στο Λεύκωμα ΠΡΟΤΑΣΗ, Άρτα, 1999)