————————
Ο Διαιτητής Μουνδρέας με τους παίκτες του ΑΕΤΟΥ δεξιά και του ΠΑΝΑΜΒΡΑΚΙΚΟΥ αριστερά.
Όρθιοι : Ν. Έξαρχος, Α. Ζάχος, Μ. Τσαντούκλας, Ν. Μυλωνάς, Δ. Μπέκας, Κ. Αμβράζης, Θ. Κώνστας, Κ. Παπαδημητρίου, Ν. Μαστρογιάννης, Β. Ρέντζος, Α. Κεφάλς, Ν. Μητσιάνης, Χ. Κεφάλας, Α. Ευταξίας.
Κάτω δεξιά : Κ. Τζαχρήστας, Β. Μπαρτζώκας, Α. Χριστοδούλου, Ν. Πριόβολος και ο Σ. Νάνος.
(Φωτο από αρχείο Ν.Κ. Έξαρχου, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
———————–
“Η καλατζίδικη τέχνη είναι σκληρή και βάναυση. Τόσο, που μικρά παιδιά σαν είμαστε, οι πατεράδες μας θέλοντας να μας απειλήσουν για τη νωχέλεια ή την παιδική μας τεμπελιά μας έλεγαν « Μωρέ θα σε κάνω καλατζή έξη μήνες, για να γενείς άνθρωπος». Που «καλατζής» θα πει ραγιάς θεληματικός και πειθαρχημένος, της πιο σκληρής και βρώμικης εργασίας και της πιο φτωχής και καθυστερημένης ζωής. Μένει ανεξήγητο τί ήταν εκείνο που τους έκανε να υποβάλλονται σε τόσο δύσκολη, κακορίζικη και τραχεία δουλειά ενώ ασκούσαν ένα επάγγελμα επιτακτικής ανάγκης. Ξεκινούσαν, ιδία κατά την άνοιξη, σε ομάδες ανά 3-4, μεταξύ των οποίων απαραιτήτως και ο μαθητευόμενος. Ο δρόμος του μαρτυρίου άρχιζε από την Ήπειρο. Ποδεμένοι, κάπως, οι μάστοροι και ξυπόλητοι κατά κανόνα οι μαθητευόμενοι, που έφεραν στην πλάτη τους και το μεγαλύτερο φόρτωμα των εργαλείων, διέσχιζον όλη την Ελλάδα………………………..
Η εργασία δεν ήταν στάσιμη. Μόλις ετελείωναν από το ένα χωριό ξεκινούσαν για το γειτονικό. Σαν έφταναν, η πρώτη τους δουλειά ήταν η αναζήτηση εργασίας και ψωμιού. Αυτό ήταν έργο του «Μαχαλατζή». Αν στη γύρα που ‘φερνε μάθαινε πως δεν πέρασαν άλλα μπουλούκια και υπήρχαν χαλκώματα για γάνωμα, ειδοποιούσε το μαθητευόμενο «Γιαλαξή» να βρει στερνάρι για το τρίψιμο και τον αρχιμάστορα «Ντεζακτιάρη» να δώσει εντολή να στηθεί το συνεργείο σε καμιά αχυροκαλύβα ή σε κανένα ακατοίκητο παληόσπιτο που χρησιμοποιούσαν για εργαστήρι και για ύπνο. Αν δεν υπήρχαν χαλκώματα, προχωρούσαν. Μόλις ζύγωνε ο Άι Δημήτρης, ξαναγύριζαν στον τόπο τους…..”(Πηγή : ΤΣΑΓΚΑΡΗΔΕΣ – ΡΑΦΤΕΣ – ΚΑΛΑΤΖΗΔΕΣ – ΜΑΡΑΓΚΟΙ ΤΗΣ ΠΛΑΤΑΡΙΑΣ, Χ. Ευαγγέλου, Αθήνα, 2009)
Στη φωτογραφία «Καλατζής των Αγνάντων της Άρτας». (Πηγή : ΑΓΝΑΝΤΑ ΑΡΤΑΣ, ΤΑΞΙΔΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ, Γιάννης Λ. Φίλος, Αθήνα, 2003)
——————–
«Κασσερωταί ή καλατζήδες ή γανωτές ή συνθηματικά στη γλώσσα τους Αλειφιάδες, λέγονται εκείνοι που με την τέχνη τους επικολλάν στα οξειδωμένα χαλκώματα κασσίτερον (κλάι) κι έτσι τα κάνουν κατάλληλα για οικιακή χρήσι ωρισμένου χρόνου κι ακίνδυνα σε δηλητηριάσεις των φαγητών. Χωρίς κασσιτέρωση τα χάλκινα σκεύη είναι άχρηστα και επικίνδυνα».
«Γάνωμα» κατά την ελληνική, σημαίνει «επικαλύπτω με κασσίτερο» κοινώς «καλάι» τα χάλκινα μαγειρικά σκεύη, όταν είναι «αγάνωτα».
Στην αρχαία ελληνική γλώσσα υπήρχε το ρήμα «γανόω-ω» με τη σημασία του λαμπρύνω, στιλβώνω. Εκ του ρήματος αυτού προέκυψαν ο γανωτής ή γανωτζής, ή γανωματής και εκ του κασσιτέρου ή καλάι, ο κασσιτερωτής ή καλατζής.
Το καλάι είναι μέταλλο στιλπνό, γνωστό από τους ιστορικούς χρόνους, τήκεται στους 180 βαθμούς. Είναι μίγμα 68% καλάι και 32% μολύβι.
Κατά το γάνωμα, το καλάι λιώνει στη φωτιά και ο γανωτής ρίχνει σε όλη της επιφάνεια του χαλκώματος χλωριούχο αμμώνιο, κοινώς νισαντήρι, που έχει την ιδιότητα να ανοίγει το καλάι.…..”
(Πηγή : ΤΣΑΓΚΑΡΗΔΕΣ – ΡΑΦΤΕΣ – ΚΑΛΑΤΖΗΔΕΣ – ΜΑΡΑΓΚΟΙ ΤΗΣ ΠΛΑΤΑΡΙΑΣ, Χ. Ευαγγέλου, Αθήνα, 2009)
Στη φωτογραφία «Καλατζής του Βουργαρελίου σε γύρισμα της εκπομπής Κυριακή στο χωριό της ΕΤ3″. Πρόκειται για τον Μήτσο Καπρούτσο από την Ροδαυγή που εδώ δείχνει την εργασία του Γιαλακτζή, το γιαλάκι. Τα σύνεργα του Γυαλακιού είναι μια γούρνα στρογγυλή, ένα μέτρο περίπου, ανοιγμένη στο δάπεδο. Και μέσα σ’αυτή τη γούρνα έβαζε το χάλκωμα, έριχνε στην επιφάνειά του τριμμένο στουρνάρι κι ανάλογο νερό, έβαζε επάνω απ’ αυτά το “τσουφρίμι”, ένα μεγάλο τομάρι, ανέβαινε επάνω, έπιανε τα χέρια του στα “πιαστήρια” που ήταν τοποθετημένα στον τοίχο κι άρχιζε να τρίβει το ταψί, στρέφοντας τα ποδάρια του πέρα -δώθε. Δίπλα του ήτανε ένα μεγάλο καζάνι γιομάτο νερό, κι έριχνε μέσα τα αγγειά του τριμμένα. Κι όταν τα τέλειωνε όλα, τα ξανάπλενε, τα στέγνωνε στον ήλιο και τα πήγαινε στο μάστορα για γάνωμα…….
Το άγαλμα του ποιητή και πεζογράφου Κώστα Κρυστάλλη στο Συρράκο, έργο της γλύπτριας Λουκίας Γεωργαντή.
(Η φωτογραφία είναι του Α. Βερτόδουλου, Λεύκωμα ΗΠΕΙΡΟΣ, Γιάννινα, 1995)
“Η Λουκία Γεωργαντή* δουλεύει στο εργαστήριό της το πήλινο πρόπλασμα του ανδριάντα του Κώστα Κρυστάλλη, στημένου το 1977 στο Συρράκο της Ηπείρου”
*Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τη γλύπτρια Λουκία Γεωργαντή στο λινκ https://slpress.gr/…/ena-moyseio-stin-athina-ermitika…/
απ’ όπου και η φωτογραφία.
———————-
“Μετά την “αναθεματισμένη” συνθήκη του Βερολίνου που μοίρασε την περιοχή της Άρτας στα δύο, ένθερμοι ελληνόβλαχοι οι Συρρακιώτες έστειλαν αντιπροσώπους – μαζί τους και ο πατέρας του βουκολικού μας ποιητή, ο Δημήτρης Κρυστάλλης – να ζητήσουν από την περιοδεύουσα οριοθετική επιτροπή την προσάρτηση και του Συρράκου στο ποθούμενο ελληνικό έδαφος. Όταν δε ο Απόστολος Μαργαρίτης, επιθεωρητής των ρουμανικών σχολείων στα Βαλκάνια, ζήτησε από τον κάπως ξεπεσμένο οικονομικά τσέλιγκα Κρυστάλλη να του δώσει το γιό του Κώστα (νεοσσό ακόμα ποιητή) για να τον πάει στο Βουκουρέστι “να σπουδάσει δωρεάν και να γίνει μεγάλος άνθρωπος”, ο βλάχος γεροτσέλιγκας τον κάρφωσε:
-“Ούτε το σκυλί μου δεν σου δίνω να το πας στη Βλαχιά……”
Η ανταπόκριση αυτή βρέθηκε στη «Φωνή της Ηπείρου», της 30ης Οκτωβρίου 1892.”
(Πηγή : Άρθρο του Γιάννη Πινδέα με τίτλο «Τουρκικές βαρβαρότητες στο Συρράκο», Ηπειρωτική Εταιρεία, τχ.148, 1989)
Στη φωτογραφία “Το πατρικό σπίτι του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη στο Συρράκο”
(Φωτο από αρχείο Π. Γεωργιάδη)
“Κάτωθεν ημών είχομεν το Παληοχώρι του Συρράκου, την πρώτην κοιτίδα των Συρρακιωτών, χωρίου μεγαλύτερον της Προσβάλας, του οποίου αι οικίαι εκτείνονται διεσκορπισμέναι εντός των δασών μακράν αλλήλων, από του ποταμού Αράχθου μέχρις του χωρίου Δοβίτζιανα, εις διάστημα 3-4 ωρών. Οι κάτοικοί του ομιλούν την Βλαχικήν και Ελληνικήν και ασχολούνται εις την κτηνοτροφίαν, ουχ ήττον όμως, μετ’ Ηπειρωτικής φιλεργίας και επιμονής, καλλιεργούσι και το βραχώδες και άγονων των ορέων τους εδάφους.” (Πηγή : ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΤΗΣ ΠΙΝΔΟΥ, Κ. Κρυστάλλης, 1952)
Στη φωτογραφία “Άποψη του Συρράκου”. (Η φωτογραφία είναι του Α. Βερτόδουλου, Λεύκωμα ΗΠΕΙΡΟΣ, Γιάννινα, 1995)
——————————–
“Ένα βράδυ στα μέσα Ιουλίου του 1942, οι Γερμανοί συλλαμβάνουν τον Ζέρβα και τον οδηγούν στη Γκεστάπο για ανάκριση. Φαίνεται πως οι Γερμανοί είχαν μάθει ότι ο Ζέρβας κάτι τους ετοιμάζει. Όταν τον παρουσιάσανε σε κάποιο Γερμανό αξιωματικό, είδε δίπλα του να στέκεται κι άλλος ανώτερος αξιωματικός με στολή Ναυάρχου και να τον κοιτάζει επίμονα στα μάτια. Σε κάποια στιγμή προτείνει στο Ζέρβα το χέρι του και σε άπταιστα ελληνικά του λέει :
-Τί κάνετε κύριε Ζέρβα;
Ο Ζέρβας τον κοιτάζει προς στιγμήν αμήχανα και μετά έκπληκτος διαπιστώνει ότι ο Ναύαρχος που του προτείνει το χέρι του δεν ήταν άλλος από τον πορτιέρη του ξενοδοχείου που τον φιλοδώριζε κάθε φορά που έφευγε κερδισμένος. Κι ο Ναύαρχος συνεχίζει :
“Κύριε Ζέρβα τα ξέρουμε όλα, ότι ετοιμάζεις αντιστασιακές ομάδες για τη χώρα σου και για τους Άγγλους. Μέχρι τώρα όμως δεν έχετε προβεί σε πράξεις που να μας προκαλέσετε και να μας βλάψετε. Σας καλέσαμε να σας προειδοποιήσουμε ότι αν αύριο ή αργότερα σας συλλάβουμε για πράξεις που στρέφονται εναντίον μας, οι ποινές θα είναι πολύ βαριές. Πάντως, απόψε είσθε ελεύθερος, μπορείτε να φύγετε, εμείς σας προειδοποιήσαμε.”
Όταν ο Ζέρβας, μετά την έκπληξή του από την απρόσμενη συνάντηση στη Γκεστάπο με τον γερμανό Ναύαρχο κατάσκοπο, τον ευγενικό εκείνον «πορτιέρη μπάρμπα-Γιώργο» όπως ανυποψίαστα τον γνώριζαν όλοι στη λέσχη του ξενοδοχείου της οδού Κοραή, τους χαιρέτησε και ξεκίνησε να φύγει ο «πορτιέρης» τον συνόδευσε μέχρι την πόρτα υπενθυμίζοντάς του όσα του απεκάλυψε πριν λίγο για την ύποπτη δραστηριότητά του. Ο Ζέρβας εκείνη τη στιγμή προσπάθησε να διαψεύσει τις υποψίες του, αρνούμενος κάθε κατηγορία, αλλά δεν τα κατάφερε, αφού εκείνος τον διακόπτει και σε άπταιστα ελληνικά του λέγει :
“Άκουσε Ναπολέων, απόψε παραβίασα το καθήκον μου ως Γερμανός στρατιώτης. Το έκανα όμως για δύο λόγους Πρώτον επειδή αγωνίζεσαι ως αξιωματικός για την πατρίδα σου και δεύτερον επειδή είσαι καλός άνθρωπος. Γι’ αυτούς τους δύο λόγους το έκανα και αυτά που μου λες είναι φάβα, τα γνωρίζω όλα. Αν όμως σε συλλάβουμε αύριο ή μεθαύριο, θα σε εκτελέσουμε”.
Ο Ζέρβας χωρίς άλλη κουβέντα τον χαιρέτησε κι έφυγε αμέσως. Πήγε κατ’ ευθείαν στην οδό Αριστοτέλους 26, στο σπίτι του φίλου του δικηγόρου Δημ. Αντωνόπουλου που κι αυτόν τον είχε εντάξει στην Οργάνωσή του, στον Ε.Δ.Ε.Σ. και που έφερε το ψευδώνυμο «Μπέης». Στο σπίτι του Μπέη έμεινε 2 ημέρες χωρίς να κυκλοφορεί έξω. Και να μην τα πολυλογώ, την Τρίτη μέρα το πρωί φεύγουμε με ταξί για την Ήπειρο, ο Αρχηγός, ο Κομνηνός Πυρομάγλου και εμείς οι τρεις Κρητικοί, ο Μιχ. Μυριδάκης, ο Παντελής Κωτσάκης, και εγώ.”
(Απόσπασμα από τη συνέντευξη του Γιάννη Παπαδάκη, πιστού σύντροφου του Ζέρβα, στον Δημήτρη Αλυσανδράκη τον Σεπτέμβριο του 2004, όπως καταγράφηκε στο βιβλίο του Διονύση Μπερμπερή, ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΖΕΡΒΑΣ, Αθήνα, 2007)
Στη φωτογραφία «Ο Ζέρβας με τους τρεις πρώτους αντάρτες του, Κρητικούς. Από αριστερά Μιχ. Μυριδάκης, Ιωάννης Παπαδάκης και Παντελής Κωτσάκης». (Πηγή φωτογραφίας : Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 1941-45, Έκδοση Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Εθνικών Αντιστασιακών Οργανώσεων, 2001
—————————–
“Κατά τας επισκέψεις μου εις Ήπειρον και Θεσσαλίαν, εκτός του Κουτσοβλαχικού ζητήματος, εμελέτησα και με απησχόλησε πολύ το ζήτημα της οργανώσεως αντιστάσεως κατά των κατακτητών. Τούτο έπραξα κατόπιν συνεννοήσεως μετά του Μπακιρτζή, Σαράφη, Ζέρβα, Ψαρρού και Α. Παπαγεωργίου, μετά των οποίων επροτιθέμεθα, κατά το θέρος του 1942, να προβούμε εις την οργάνωσι ομάδων αντιστάσεως εις τις περιοχές αυτές……..Έτσι απεφασίσθη ο συνταγματάρχης Ναπολέων Ζέρβας να δράση το θέρος του 1942 εις την περιοχή της Άρτας και Βάλτου, ο Ψαρρός και ο Μπακιρτζής εις την περιοχήν της Γκιώνας και Βαρδουσίων και εγώ, ο Σαράφης και ο Παπαγεωργίου εις την Θεσσαλίαν και Δυτικήν Μακεδονία. Κατόπιν αυτού μετέβην εις Βόλον διά την προπαρασκευήν της αντιστάσεως, εις την οποίαν είχε μυηθή το μεγαλύτερον μέρος της Χωροφυλακής του Βόλου, Αλμυρού, Φαρσάλων, Καρδίτσης και Τρικάλων, καθώς και πολλοί αξιωματικοί σε διάφορες πόλεις της Θεσσαλίας. Κατόπιν όμως καταγγελιών εναντίον μου ως προπαρασκευάζοντος αντιστάσεις κλπ., υπό του στρατηγού Χ. Καβράκου, του συν/χου της Χωρ/κης Ραφτοδήμου, ο οποίος ήταν διευθυντής της Γενικής Ασφάλειας του κράτους και φοβερά Γερμανόφιλος, καθώς και του ταγματάρχου της χωρ/κης Αγραφιώτου, διοικητού Ασφαλείας Θεσσαλονίκης, οι Ιταλοί διέταξαν την σύλληψίν μου, αλλά χωρίς να κατορθώσουν να με ανεύρουν, διότι τούτο είχα προβλέψει και εκρυβόμουν εις τις πλησίον του Βόλου εγκαταστάσεις των μεγαλοκτηνοτρόφων φίλων μου Πολυζαίων. Οι Ιταλοί όμως συνέλαβον τη γυναίκα μου, τον γυναικαδελφόν μου Α. Ξανάρην και τους πλέον στενούς συγγενείς μου εις Ήπειρον, τους οποίους και εφυλάκισαν. Έτσι ηναγκάσθην να παρουσιασθώ………(Πηγή : ΠΕΝΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ, Λ. Σπαής, Αθήναι, 1970)
Στη φωτογραφία ο Λεωνίδας Σπαής, Ταγματάρχης Πεζικού στη Μακεδονία τον Σεπτέμβριο του 1918. (Πηγή φωτογραφίας : Αρχείο Οικογένειας Λ. Σπαή)
“Ένας έμπορος πουλάει λάδι στους πελάτες που περιμένουν στην ουρά, που μοιάζει περισσότερο με ορυκτέλαιο. Το λάδι μαζί με το ψωμί ήταν τα ακριβότερα καταναλωτικά αγαθά το φοβερό εκείνο χειμώνα του 1941-42. Αλεύρι, λάδι και ψωμί είχαν φτάσει σε απλησίαστες τιμές. Οι άνθρωποι έδιναν τα πάντα για να αποκτήσουν κάτι από τα πολύτιμα αυτά τρόφιμα. Πούλησαν ακόμα και τα σπίτια τους για ένα κομμάτι ψωμί. Μια κάστα ασυνείδητων, έγιναν οι στυγνοί εκμεταλλευτές της δυστυχίας, κοράκια που σε τέτοιες εποχές γενικής κρίσης και αναταραχής οσμίζονται τη λεία τους. Νόθευαν τα υλικά και πουλούσαν κονσέρβες που περιείχαν άμμο. Από τις τάξεις τους στρατολογήθηκαν το 1943 οι ταγματασφαλίτες του Ράιχ, τα μίσθανα όργανα των Ες-Ες και της Γκεστάπο, που ο δικτάτορας Παπαδόπουλος ανακήρυξε με νόμο του κατά την επταετία ως «Εθνική Αντίσταση».”
(Σχόλιο και φωτογραφία από το Λεύκωμα του Βάσου Π. Μαθιόπουλου ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΤΟΧΗΣ*, Εκδόσεις ΜΕΤΟΠΗ, Αθήνα, 1980)
*Το Λεύκωμα περιέχει φωτογραφικές μαρτυρίες από τα γερμανικά αρχεία για την ηρωική αντίσταση του Ελληνικού λαού.
“Δείγμα της άδειας μεταφοράς τροφίμων με αναλυτική καταγραφή των ποσοτήτων που επιτρέπονταν να μεταφερθούν από μια περιοχή σε άλλη, κατά τη διάρκεια της κατοχής. Η άδεια δινόταν από το Υπουργείο Επισιτισμού και τα προιόντα ήταν καθαρά για οικογενειακή χρήση. Η συγκεκριμένη είναι για μεταφορά προιόντων από τη Σπάρτη προς Αθήνα”.
(Φωτο από οίκο Δημοπρασιών)
“Γερμανός της Γκεστάπο με την διακριτική πλακέτα κρεμασμένη σαν περιδέραιο στο λαιμό – εικόνα που προκαλούσε δέος στις κατεχόμενες από τους χιτλερικούς χώρες της Ευρώπης – οδηγεί σε προσωρινό καταυλισμό Έλληνες στρατιώτες που πιάστηκαν αιχμάλωτοι τις τελευταίες μέρες του Απριλίου 1941. Σε λίγες μέρες θα αφεθούν ελεύθεροι. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα από όσες κατέλαβαν οι Γερμανοί όπου δεν κρατήθηκαν αιχμάλωτοι. Κι αυτό με διαταγή του Χίτλερ. Αιτία : η γενναιότητα που επέδειξαν οι Έλληνες υπερασπίζοντας σπιθαμή με σπιθαμή το πάτριο έδαφος.”
(Σχόλιο και φωτογραφία από το Λεύκωμα του Βάσου Π. Μαθιόπουλου ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΤΟΧΗΣ, Εκδόσεις ΜΕΤΟΠΗ, Αθήνα, 1980)
