Ημέρα της γυναίκας σήμερα και την τιμούμε αφιερώνοντας μια φωτογραφία από την δεκαετία του ’50. Τέσσερις Αρτηνιές, νέες, μοντέρνες, μορφωμένες (δασκάλες) και χειραφετημένες κάνουν τη βόλτα τους στην οδό Σκουφά, χαμογελώντας στο φακό. Πρόκειται για τις κυρίες Χαρίκλεια Παλάντζα, Γιώτα Γκόγκα, Αφρούλα ? και Τιτίνα Τζιμοπούλου. (Η φωτογραφία είναι από το αρχείο της κ. Τιτίνας Τζιμοπούλου)
“….Από τα τέλη του 19ου αιώνα η φορεσιά απλοποιείται στο σύνολό της, διατηρώντας αναλλοίωτο μόνο το σιγκούνι, ενώ το παλαιότερο καβάδι το αντικαθιστά φουστάνι μακρύ ως τον αστράγαλο, από ύφασμα εμπορίου. Το ζωνάρι από στόφα και η χρυσοκέντητη ζώνη με τα κλειδωτάρια αφαιρούνται και η χρυσοκέντητη κόκκινη ποδιά δίνει τη θέση της σε ποδιά σατέν χρώματος μαύρου. Τέλος τον παλιό περίπλοκο κεφαλόδεσμο αντικαθιστά μαύρο μαντίλι σταμπωτό.
Συγγενική και χωρίς σημαντικές διαφορές από τη φορεσιά των Καλαρρυτών είναι και η γυναικεία φορεσιά του Συρράκου, που βρίσκεται απέναντι και σε μικρή απόσταση από τους Καλαρρύτες. Το Συρράκο γνώρισε κι αυτό οικονομική άνθηση μέχρι την εποχή του Αλή Πασά, ακολουθώντας όμως στη συνέχεια την τύχη των Καλαρρυτών. Οι κάτοικοί του, Βλάχοι κτηνοτρόφοι, έμποροι και τεχνίτες καποτοποιίας, τους χειμερινούς μήνες άφηναν τον τόπο τους και επέστρεφαν την άνοιξη….” (Πηγή : ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ – ΗΠΕΙΡΟΣ, Τόμος 4ος, Γήσης Παπαγεωργίου, 2012)
Δείτε την παλαιότερη γυναικεία φορεσιά των Καλαρρυτών στο λινκ https://doxesdespotatou.com/i-palaioteri-gynaikeia-foresia-ton-ka/
“Οι Καλαρρυτιώτες απέφευγαν συστηματικά να επιδεικνύουν την οικονομική επιφάνεια που είχαν αποκτήσειαπό την τέχνη τους και την επικοινωνία με τα αστικά κέντρα της Ευρώπης. Στις τοπικές τους ενδυμασίες είναι εμφανής η απουσία της όποιας πολυτέλειας, ενώ η γυναικεία φορεσιά των Καλαρρυτών θεωρείται ως η πιο απλή ανάμεσα στις γυναικείες φορεσιές της Ηπείρου.
Εκτός από τα αυθεντικά κομμάτια της συλλογής του συμβούλου της έκδοσης, Ανδρέα Παπαγεωργίου, μοναδικό επιπλέον βοήθημα για τη μελέτη και την απεικόνιση της παλαιότερης γυναικείας φορεσιάς των Καλαρρυτών ήταν το χαρακτικό υπ’ αριθμόν 891 της σειράς Munchener Bilderbogen (1848 – 1898). Από αυτό και από τα στοιχεία που δίνει η παραπάνω σειρά, βγαίνει το συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη φορεσιά ανήκει στη δεκαετία του 1870…
Η παλαιότερη νυφική γιορτινή φορεσιά των Καλαρρυτών είχε σαν κύρια κομμάτια ένα μαύρο τσόχινο αμάνικο πανωφόρι, το σιγκούνι, και ένα επίσης βαθυγάλανο φουστάνι (αντερί, καβάδι), και τα δυο με ιδιαίτερα περιορισμένο στολισμό….” (Πηγή : ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ – ΗΠΕΙΡΟΣ, Τόμος 4ος, Γήσης Παπαγεωργίου, 2012)
26 – 07 – 1962. Πέρασμα με τη βάρκα στο ποτάμι για το πανηγύρι της Φτέρης. Από αριστερά : Ο Λάζαρος Τοπαλβασίλης, ο βαρκάρης Κων/νος Αναστασίου, η σύζυγος και η εγγονή του Λάζαρου, Θεοδώρα, η Δήμητρα Ρακοπούλου και η Μαρία Λιαπάτη. Καθιστός ο Κωνσταντής Ρακόπουλος. (Πηγή : ΡΟΔΑΥΓΗ, ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΧΤΕΣ, Χ. Σταύρος, Άρτα, 2020).
1960ς – Αυλάκι Ύδρευσης στην περιοχή του χωριού Κεντρικό, πρώην Νησίστα Παλαιάς Ελλάδος. (Φωτο από προσωπική συλλογή)
Τα χωριά Νησίστα και Πιστιανά Παλαιάς Ελλάδος, σήμερα Κεντρικό και Δίστρατο αντίστοιχα, αρχικά δεν ήταν τίποτα άλλο παρά καλλιεργήσιμες εκτάσεις στις όχθες του ποταμού Αράχθου και ανήκαν στην περιοχή της Άρτας που απελευθερώθηκε το 1881 από τον οθωμανικό ζυγό.
Μετά την απελευθέρωση, στις δυο αυτές περιοχές πέρασαν και εγκαταστάθηκαν μερικές οικογένειες από τα αντίπερα χωριά του Ξεροβουνίου, την Νησίστα και τα Πιστιανά που βρίσκονταν ακόμη υπό την οθωμανική κατοχή. Οι εκτάσεις αυτές, που πέρασαν στο ελληνικό, αποτέλεσαν τα όρια των μετέπειτα κοινοτήτων Κεντρικού και Διστράτου, που μέχρι τότε ήταν βοσκότοπος με ελάχιστους ή καθόλου κατοίκους.
Η εργασία προσπαθεί να ρίξει λίγο φως στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των χωριών αυτών πριν την απελευθέρωση, καθώς επίσης και την εξαγορά τους από τους κατοίκους μετά το 1881.
Μπορείτε να διαβάσετε την εργασία στο λινκ https://doxesdespotatou.com/wp-content/uploads/2025/09/Στοιχεία-για-την-εξαγορά-των-χωριών-Δίστρατο-και-Κεντρικό-Άρτης-.pdf
ή στο λινκ https://independent.academia.edu/AnastasiaKarra4
“Το Γεφύρι της Άρτας”. Ελαιογραφία του ζωγράφου Άγγελου Στεργίου. (Από το αρχείο της κ. Λουΐζας Στεργίου – Βασιλείου).
Μπορείτε να διαβάσετε για τον ζωγράφο Άγγελο Στεργίου στο λινκ https://doxesdespotatou.com/o-zografos-aggelos-stergioy-1921-1996/
“Ο Άγγελος Στεργίου γεννήθηκε στην Άγναντα. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο Αγνάντων και εν συνεχεία στο Ημιγυμνάσιο Αγνάντων. Μετά από εξετάσεις εισήχθη στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων και ακολούθως στη Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακαδημία Ιωαννίνων.
Με την αποφοίτησή του, διορίστηκε ως Δάσκαλος στην Εκπαιδευτική Περιφέρεια Άρτας και υπηρέτησε διαδοχικά σε Δημοτικά Σχολεία της ορεινής ζώνης, σε χωριά του κάμπου, στο 2ο Δημοτικό Σχολείο Άρτας και στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Άρτας. Με την προαγωγή του στο βαθμό του Δ/ντή τοποθετήθηκε ως Δ/ντής σε Δημοτικό Σχολείο στον Πειραιά και στο 2ο Δημοτικό Σχολείο Ηλιούπολης, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε.
Μετείχε για πολλά χρόνια στο Δ.Σ. του Μ/Φ Συλλόγου Άρτας ΣΚΟΥΦΑΣ και συνέβαλε σημαντικά με την συμμετοχή του στο έργο του Συλλόγου.
Η μεγάλη του αγάπη όμως ήταν η Ζωγραφική. Δυστυχώς, οι δυσκολίες της εποχής ( εισβολή Γερμανών, κατοχή, εμφύλιος πόλεμος) και η ανάγκη βιοπορισμού, δεν του επέτρεψαν να πραγματοποιήσει το όνειρό του, που ήταν οι σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών.
Ως ζωγράφος είναι αυτοδίδακτος. Δεν πήγε σε καμιά σχολή για να μάθει να ζωγραφίζει. Μόνος του ανακάλυψε τα μυστικά της ζωγραφικής. Ξεκίνησε να ζωγραφίζει από τότε που ήταν μαθητής στο Δημοτικό Σχολείο. Το πρώτο του εργαλείο ήταν ένα μαλακό μολύβι. Όταν εξάντλησε τις δυνατότητές του δοκίμασε το κάρβουνο. Απ’ εκεί πέρασε στα Παστέλ, μετά στη σινική μελάνη, στην ακουαρέλα, στις τέμπερες και κατέληξε στις ελαιογραφίες.
Πέρασε απ’ όλα τα στάδια και χρησιμοποίησε όλες τις τεχνικές προκειμένου να απεικονίσει αυτό που υπήρχε στο μυαλό του. Δεν σταμάτησε σ’ όλη του τη ζωή να «παίζει» με τα χρώματα και τα σχέδια. Δεν περιορίστηκε μόνο στο να κάνει πίνακες. Ξέφυγε κάποια στιγμή από τα πλαίσια του τελάρου και ασχολήθηκε με την σκηνογραφία. Έκανε ατομικές εκθέσεις στην Άρτα και στην Αθήνα και συμμετείχε και σε αρκετές ομαδικές.
Συγκαταλέγεται στους λαϊκούς ζωγράφους και μάλιστα σ’ εκείνους που σπανίζουν στην εποχή μας….” (Οι πληροφορίες προέρχονται από την κ. Λουΐζα Στεργίου – Βασιλείου)
Στη φωτογραφία ο ζωγράφος Άγγελος Στεργίου “επί το έργον”…. (Η φωτογραφία είναι απο το αρχείο της κ. Λουΐζας Στεργίου – Βασιλείου)
Γλέντι και χορός, κάποια Πρωτομαγιά, σε ταβέρνα, στο Κατάφουρκο. Τα γιορτινά τραπέζια έχουν στρωθεί και το γλέντι έχει ανάψει…… Ο Χρήστος Έξαρχος χορεύει με τσαλιμάκια και τον κρατάει ο γαμπρός του, ο Βασίλης Τρομπούκης. (Η φωτογραφία είναι από το αρχείο της Σοφίας Εξάρχου).
“Η Άρτα με τα υψούμενα τζαμιά της ακόμη, η Άρτα με τους ραπανοειδείς μιναρέδες της, με τα συσφιγμένα απελπιστικώς σπίτια της, με τα καφασωτά ακόμη σε μερικά παράθυρά της και τας πολυδαιδάλους στενωπούς της και τα παράξενα καλδηρήμια της και τους λαβυρινθώδεις μαχαλάδες και τα εβραιοπάζαρα και τα τουρκοπάζαρά της, έχει όλην την μορφήν ανατολικής τουρκοπόλεως ακόμη.
Όλα τα λησμονείς όμως, δι’ όλα αμείβεσαι, με έναν απογευματινόν περίπατον στη γέφυρα, με έναν άλλον προς την ανατολικήν είσοδον της πόλεως, στην όχθη του Αράχθου, ή με μίαν ανάβασι του αμυντικού στρατώνος το καταπράσινο βουναλάκι ή με μίαν άλλη στου κάστρου τις βόρειες επάλξεις.
Να πάρης της γέφυρας τον περίπατο αυτή την εποχή, θα πελαγώσης μέσα στην μαγευτικωτέραν ανοιξιάτικην ατμόσφαιραν. Ένθεν και ένθεν, δεξιά κι αριστερά σε περιβάλλουν θαυμάσιαι χλωρίδες, πυκνότατα σύσκια περιβολάκια, φουντωτές πελώριες βαρυφορτωμένες, καταχιονισμένες μέσα στα παρθενικά τα άνθη τους λεμονοπορτοκαλιές , εκτεινόμενες πέρα, πέρα μακρυά, όσο φτάνει το μάτι σου. Και οδεύων ονειρεύεσαι και περιπατών μεθάς και ηδονικώτατα βυθίζεσαι ολοέν εις ατμόσφαιραν μαγικήν ονειροφάνταστην κεκορεσμένην, θα έλεγες, από παρθενικής σαρκός ονειρώδη ευωδίαν – του χιονώδους κάλυκος της λεμονοπορτοκαλιάς.
Να πάρης αντιθέτως την όχθην, όχθη του Αράχθου έχεις ν’ απολαύσης εκεί κάτι τι το εκτάκτως γραφικόν και εκτάκτως υδρογραφικόν. Τας ευθυγράμμους κορυφάς του Πίνδου, λευκαζούσας μέσα στα χιόνια, πυρπολουμένας υπό τας ξανθάς και ολοχρύσους δύσεις και εκπεμπούσας τας πυρίνους σκιάς των, και αντανακλώντας τας φλογώδεις αποχρώσεις των, μέχρι του αποκαμωμένου, θα έλεγες, από τον ημερήσιον κάματον Αράχθου, και κυλίοντος τα ήρεμα νάματά του, νωθρώς, νωχελώς, ησύχως. Και ανάπτει και φωσφορίζει και απαστράπτει ο Άραχθος στα πλάκα του και μαγικός καθρέπτης αληθής, τώρα κατοπτρίζει παρά την όχθην υδρευόμενος τας ευσταλείς Αρτινάς αγρότιδας και τους ποτίζοντας τα υποζύγια χωρικούς.
Από τους ογκώδεις πύργους του αμυντικού στρατώνος, από τας βαρείας επάλξεις του λουόμενου εις τον Άραχθον φρουρίου, αι απόψεις μοναδικαί, θεοειδείς, απερίγραπτοι. Κάμποι κατάφυτοι, βουνά χιονισμένα, ποταμοί συμβάλλοντες, ηρεμούντα πελάγη, όλοι οι συνδυασμοί της φύσεως, όλα τα χρώματα, και πινελιές και αποχρώσεις της, εις μίαν εναρμόνιον αναλογίαν συνηρμοσμένα……” (Πηγή : ΤΑΞΕΙΔΙΩΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ (Άρτα και Αρτινοί), Κ. Πασαγιάννης, Εφημερίδα “Ακρόπολις”, 7 Μαίου 1896)
Στη φωτογραφία “Εκδρομή στην εξοχή το 1933”, από το αρχείο του Σ. Σαρλή (όπως δημοσιεύτηκε στο Λεύκωμα του Ε. Ιντζέμπελη “ΑΡΤΑ 1881 – 1941”, Αθήνα, 2010).
