Τα πρώτα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας υπήρχαν περιπτώσεις υποχρεωτικού επικοισμού του ντόπιου ή χριστιανικού πληθυσμού από διάφορες περιοχές της αυτοκρατορίας σε κάποιες άλλες.
Μια τέτοια περίπτωση ήταν και η υποχρεωτική μετακίνηση και εγκατάσταση στον αλβανικό χώρο και συγκεκριμένα στο Ελμπασάνι, ελληνόφωνων κατοίκων των Ιωαννίνων, Άρτας, Αυλώνας, Σερρών και Καστοριάς (όπως και από τις κυρίως σλαβόφωνες πόλεις Οχρίδα, Σκόπια και Σόφια). Στα οθωμανικά κατάστιχα αναφέρεται πως το Ελμπασάνι είχε τον 16ο αιώνα συνοικίες με τα ονόματα των πόλεων αυτών (π.χ. συνοικία Άρτα, Ιωάννινα, κτλ.).
“Σύμφωνα με το κατάστιχο TD 367, του 1530, οι Χριστιανοί του Ελμπασάν διαιρούνται σε εκείνους που ήλθαν στα πλαίσια υποχρεωτικού εποικισμού (gebrân-ı sürgünân) και σε εκείνους που ήλθαν οικειοθελώς. Ανάμεσα στους πρώτους ήταν και Αρτηνοί, οι οποίοι σχημάτισαν μαχαλά με το όνομα Άρτα (Narda στα οθωμανικά). Πάντως ήταν αρκετά μικρές οι συνοικίες αυτές, π. χ. η συνοικία Άρτα είχε 8 πλήρεις εστίες το 1530 και το 1568 είχε εξαφανιστεί, ενώ η συνοικία Ιωάννινα από 19 πλήρεις εστίες είχε μειωθεί σε 10….”.
Ο υποχρεωτικός εποικισμός γινόνταν συνήθως για να βρεθούν εργατικά χέρια που θα συνεισέφεραν στην κατασκευή δρόμων, κάστρων, γεφυρών κτλ.. Ιδιαίτερα για την περιοχή του Ελμπασάν διαβάζουμε ότι “…..φαίνεται να είχε εγκαταλειφθεί μέχρι που ο Οθωμανικός στρατός έκανε εκεί ένα στρατόπεδο, που το ακολούθησε αστική ανοικοδόμηση επί Σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ το 1466. Ο Μωάμεθ κατασκεύασε ένα ογκώδες τετράπλευρο κάστρο με βαθειά τάφρο και τρεις πύλες. Το ονόμασε Ελμπασάν που σημαίνει ‘αυτός που πάτησε (με το χέρι του) το κάστρο΄, ‘αυτός που έβαλε το χέρι του’, κ.α.. Έχτισε το κάστρο για να πολεμήσει το Σκεντέρμπεη, λόγω της συνεχιζόμενης σύγκρουσης μεταξύ Οθωμανών και Αλβανών”. Δεν αποκλείεται λοιπόν ο υποχρεωτικός εποικισμός των χριστιανών να έγινε για την ανοικοδόμηση και την φροντίδα του κάστρου. (Ευχαριστώ θερμά τον ερευνητή κ. Μ. Ντινόπουλο για τις πολύ ενδιαφέρουσες αυτές πληροφορίες)
Στη φωτογραφία το απόσπασμα από το Οθωμανικό τεφτέρι του 1530 όπου καταγράφεται ο μαχαλάς της Άρτας στο Ελμπασάν, που αποτελούνταν από 8 οικογένειες και 3 άγαμους άντρες.
