«CARTE GLOTTOLOGIQUE DE L’ EPIRE». Γλωσσικός χάρτης της περιοχής της Ηπείρου, σχέδιο Ν. Φουντούλη, εκτύπωση G. Kohlmann, Αθήνα, 1880. Μελέτη Sigmund Mineiko.
Με μπλε χρώμα οι περιοχές όπου η γλώσσα είναι η ελληνική. (Πηγή : https://nhmuseum.gr/)

«CARTE GLOTTOLOGIQUE DE L’ EPIRE». Γλωσσικός χάρτης της περιοχής της Ηπείρου, σχέδιο Ν. Φουντούλη, εκτύπωση G. Kohlmann, Αθήνα, 1880. Μελέτη Sigmund Mineiko.
Με μπλε χρώμα οι περιοχές όπου η γλώσσα είναι η ελληνική. (Πηγή : https://nhmuseum.gr/)

Μέλος της οικογένειας Κομπότη. Νομικός – Πρέσβης σε Ρώμη, Παρίσι και Βερολίνο, 1870 – 1890. Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Εξωτερικών. (Πηγή φωτογραφίας : Πινακοθήκη Μ/Φ Συλλόγου Σκουφάς, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)

Ένα πασίγνωστο τραγούδι, από τα μέσα του 18ου αιώνα, που λίγο πολύ όλοι χορέψαμε στα σχολικά μας χρόνια, με αναφορές στην Άρτα είναι και αυτό που αρχίζει με τον στίχο ‘Κάτω στου Βάλτου τα χωριά”. Ο Cl. Fauriel, που έκανε και την πρώτη καταγραφή (1824), το τιτλοφορεί “Γραφή των κλεφτών του Βάλτου” και σημειώνει ότι από το τραγούδι λείπουν οι τελευταίοι στίχοι. Ο ίδιος γράφει ότι “….. οι αρματωλοί ήσαν υπό τας διαταγάς πασάδων ή μουσελίμη ή Έλληνος προεστού” και προκειμένου για το τραγούδι γράφει ότι “….οι κλέφτες απηύθυναν εις τον Δεσπότην της Άρτας και εις τας πολιτικάς αρχάς του τόπου μιαν απειλητικήν πρόσκλησην, απαιτούντες να αποκατασταθούν εις τας θέσεις των αρματωλών”. Διάφοροι μετέπειτα μελετητές δίνουν στο τραγούδι παραπλήσιους τίτλους όπως “Οι Κλέφται του Βάλτου”, “Οι κλεφταρματωλοί της Αιτωλοακαρνανίας” κτλ. Στο τραγούδι οι Κλέφτες του Βάλτου με επικεφαλής τον Χρήστο Μηλιώνη, φοβερίζουν τους Τούρκους της Άρτας και τους ζητάνε να τους ξαναδώσουν το Αρματωλήκι της Άρτας που τους αφαίρεσαν, προφανώς το Αρματωλήκι του Βάλτου. Για να πετύχουν το σκοπό τους, γράφουν σε εκείνους που μπορούσαν να διαβιβάσουν την απειλή τους στους Τούρκους και να τους επηρεάσουν. Και τέτοιοι ήταν ο Δεσπότης και ο Έλληνας πρόκριτος που ονομαζόταν Κομπότης. Οι περισσότεροι όταν το ακούμε νομίζουμε ότι η λέξη “Κομπότη” αναφέρεται στο ομώνυμο χωριό, ωστόσο η παραπάνω επιχειρηματολογία μας δείχνει ότι η λέξη αναφέρεται μάλλον στον χριστιανό πρόκριτο της Άρτας Κομπότη ( Ο οποίος καταγόταν από το Κομπότι). Παραθέτουμε λοιπόν το τραγούδι όπως το δημοσίευσε ο A. Passow. Η εκδοχή αυτή διαφοροποιείται αρκετά από την παραλλαγή που έχουμε ακούσει και τραγουδάμε στην περιοχή…
Κάτω στου Βάλτου τα χωριά
Ξηρόμερο και στ’ Άγραφα
Και στα πέντε βιλαέτια
Βάλτε μπρε να πιούμ’ αδέρφια.
Εκ’ είν’ οι Κλέφτες οι πολλοί
ούλοι ντυμένοι στο φλωρί
κάθουνται και τρων και πίνουν
και την Άρτα φοβερίζουν.
Πιάνουν και γράφουν μια γραφή
χέζουν τα γένια του Κατή
γράφουνε και στο Κομπότη
προσκυνούν και το Δεσπότη.
Μπρε Τούρκοι κάμετε καλά
γιατί σας καίμε τα χωριά!
Γλήγωρα το αρματωλήκι
γιατ’ ερχόμαστε σα λύκοι.
Στη φωτογραφία «Greek man dancing / Έλληνας που χορεύει», 1828-183, Μολύβι, πενάκι και ινδικό μελάνι, Δημιουργός Thèodore Leblanc (1800 – 1837). Victoria and Albert museum.

Πρόσφατα ήρθε στα χέρια μας το βιβλίο του Ανδρέα Καστάνη «Στρατιωτική Ιστορία: Πτυχές του Ελληνικού Στρατού – Εξελίξεις του 19ου αιώνα που επηρέασαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις», στο οποίο περιγράφεται η οργάνωση του τακτικού στρατού τα πρώτα χρόνια της συγκρότησης του Ελληνικού Κράτους.
Με βάση το Χειρόγραφο Μητρώο των Αξιωματικών που συντάχθηκε κατά την περίοδο 1844-45 και ενημερώθηκε κατά το 1851, ο συγγραφέας συνθέτει την εικόνα των αξιωματικών της εποχής. Το πολύτιμο αυτό τεκμήριο βρέθηκε στο μουσείο της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων και η επεξεργασία του από τον κ. Καστάνη απέδωσε ενδιαφέροντα πορίσματα. Ανάμεσα στις πολλές πληροφορίες που μπορεί να βρει κανείς, από το παραπάνω μητρώο προκύπτει ότι η πλειονότητα των αξιωματικών ήταν ετερόχθονες σε ποσοστό 64,7%. Οι καταγόμενοι από την τότε ελληνική επικράτεια αποτελούσαν μόνο το 35,3% των αξιωματικών. Ανάμεσα στους 43 αξιωματικούς από την ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου, υπάρχουν 5 Αρτηνοί, τα βιογραφικά στοιχεία των οποίων είναι:
Θεοχάρης Χρήστος : Γεννήθηκε το 1804 στην Άρτα. Σύμφωνα με τη Στρατιωτική Εγκυκλοπαίδεια συμμετείχε στην εκστρατεία της Ναυπάκτου. Κατατάχθηκε στο πυροβολικό το 1829 ως στρατιώτης. Το ίδιο έτος έγινε πυροτεχνίτης και τον επόμενο χρόνο δεκανέας πυροβολικού. Με την αναδιοργάνωση του πυροβολικού μετατάχθηκε στο υλικό πυροβολικού με το βαθμό του επιλοχία. Το 1839 προβιβάστηκε σε ανθυπασπιστή και σε τρία έτη ανθυπολοχαγός. Αποστρατεύτηκε στις 11 Αυγούστου 1868 με το βαθμό του ταγματάρχη. Απεβίωσε στις 24 Φεβρουαρίου 1875.
Καραγιάννης Δημήτριος : Γεννήθηκε το 1801 στην Άρτα. Κατατάχθηκε στο Τακτικό Πεζικό το 1826. Κατά τα έτη 1826-1828, έλαβε μέρος στις μάχες του Κρομμυδίου, του Προφ. Ηλία, της Άμφισσας, του Χαϊδαρίου στις εκστρατείες των Θηβών, της Χίου και στην πολιορκία της Ακρόπολης των Αθηνών. Το 1829 τοποθετήθηκε ως υπασπιστής φρουραρχείου και το ίδιο έτος προήχθη σε ανθυπολοχαγό. Το 1837 υπηρέτησε ως υπασπιστής σε τάγμα της Οροφυλακής και σε δύο έτη προβιβάστηκε σε υπολοχαγό. Το διάστημα 1844 – 1848 ήταν τοποθετημένος στη Στρατιωτική Σχολή των Ευελπίδων ως επιθεωρητής. Το 1847 προήχθη σε λοχαγό ΙΙ τάξης. Αποστρατεύτηκε στις 16 Απριλίου 1853 με το βαθμό του λοχαγού Πεζικού. Απεβίωσε στις 13 Οκτωβρίου 1853.
Κομπότης Ιωάννης : Γεννήθηκε το 1806 στην Άρτα. Κατατάχθηκε στο Τακτικό Πεζικό το 1825. Έλαβε μέρος στις μάχες του Καραμπάσι, της Καρύστου, του Χαϊδαρίου, των Θηβών, του Φαλήρου και των Σπετσών. Μέχρι το 1826 είχε διέλθει όλους τους βαθμούς του υπαξιωματικού και προήχθη σε ανθυπασπιστή. Το 1827 απομακρύνθηκε από το Τακτικό Σώμα και το επόμενο έτος, με το βαθμό του λοχαγού, ανέλαβε γραμματέας του Μακρυγιάννη στο εκτελεστικό της Πελοποννήσου. Το 1830 με τη συγκρότηση του Τυπικού Τάγματος τοποθετήθηκε ως υπολοχαγός στην θέση του υπασπιστή. Τον επόμενο χρόνο προήχθη σε λοχαγό. Το 1833 υπηρέτησε υπασπιστής του αρχηγείου της Στερεάς Ελλάδος. Το 1835 τοποθετήθηκε στα ελαφρά στρατεύματα (πιθανόν στην Οροφυλακή). Το 1842 διετέλεσε εισηγητής στο Διαρκές Στρατοδικείο. Προήχθη σε ταγματάρχη το 1847. Αποστρατεύτηκε στις 19 Ιανουαρίου 1865 με το βαθμό του συνταγματάρχη Πεζικού (αποστρατευτικός βαθμός) . Απεβίωσε στις 19 Αυγούστου 1867.
Κροκκίδας Γεώργιος : Σύμφωνα με το Χειρόγραφο Μητρώο των Αξιωματικών του 1851 , το οποίο ίσως να αποτελεί το πρώτο επίσημο στρατιωτικό μητρώο. γεννήθηκε το 1808 στην Άρτα. Η Μεγάλη Στρατιωτική Εγκυκλοπαίδεια δίνει ως τόπο γέννησης τα Ιωάννινα, όμως σύμφωνα με τον συγγραφέα, σε περίπτωση διάστασης των πληροφοριών εγκυρότερες θεωρούνται αυτές του Μητρώου. Κατά το 1827-28 υπηρέτησε ως επιλοχίας υπό τις διαταγές του στρατηγού Richard Church. Έλαβε μέρος στις μάχες της Δυτικής Ελλάδος. Κατά τη μάχη του Αιτωλικού τραυματίσθηκε στο αριστερό του χέρι. Στις 18 Αυγούστου 1828 κατατάχθηκε στο «Λόχο τῶν Εὐελπίδων». Με την αναδιοργάνωση της Σχολής από τους Γάλλους εξήλθε από αυτήν της 1 Απριλίου 1829, επειδή ήταν άνω των 20 ετών. Κατατάχθηκε στο Πεζικό με το βαθμό του επιλοχία . Το 1831 προβιβάστηκε στο βαθμό του ανθυπολοχαγού και με τη συγκρότηση της Χωροφυλακής μετατάχθηκε σε αυτήν με το βαθμό του υπομοιράρχου ΙΙ τάξης. Το 1834 στη Μεσσηνία στη μάχη κατά των στασιαστών τραυματίσθηκε στο αριστερό χέρι. Έγγραψε ένα σύγγραμμα με τίτλο Περί Χωροφυλακής. Απάντησις προς τον λοχαγό κύριο Χ. Δημητρακόπουλο, Αθήνα 8 Φεβρουαρίου 1867. Αποστρατεύτηκε στις 21 Μαρτίου 1866 με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη . Δεν είναι γνωστή η ημερομηνία θανάτου του
Μόστρας Μιχαήλ : Γεννήθηκε το 1802 στην Άρτα. Προϋπηρέτησε από το 1821 έως το 1828 στα άτακτα στρατεύματα ως οπλαρχηγός. Συμμετείχε στη μάχη του Πέτα, στην οποία και τραυματίσθηκε. Το 1829 διορίσθηκε λοχαγός στα διάφορα ελαφρά τάγματα που προέκυψαν από τις διαδοχικές αναδιοργανώσεις. Με τη συγκρότηση της Χωροφυλακής κατατάχθηκε σε αυτήν με το βαθμό του υπομοίραρχου Ι τάξης. Το 1843 προήχθη σε μοίραρχο και το 1845 σε ταγματάρχη. Αποστρατεύτηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1864 με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη . Απεβίωσε στις 9 Αυγούστου 1877.(Πηγή : Στρατιωτική Ιστορία: Πτυχές του Ελληνικού Στρατού. Εξελίξεις του 19ου αιώνα που επηρέασαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, Α. Καστάνης, Αθήνα, 2014)
Για την οικογένεια Κομπότη μπορείτε να διαβάσετε στο λινκ https://doxesdespotatou.com/o-archontas-kompotis/
Για την οικία Κομπότη στην Άρτα μπορείτε να διαβάσετε στο λινκ https://doxesdespotatou.com/ston-agio-kostantino/
Στη φωτογραφία “Ιππικό της πρώτης οθωνικής περιόδου με χαρακτηριστικές πράσινες στολές”

Ένα σχετικά άγνωστο έργο του λαικού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ με τίτλο “Ο Ασπροπόταμος και η Άρτα”. Ασπροπόταμος ονομαζόταν ο ποταμός Αχελώος λόγω της ορμής και της δύναμης των νερών του. Δυστυχώς δεν μπορέσαμε να βρούμε περισσότερες πληροφορίες για το θέμα και τι ακριβώς αναπαριστά ο ζωγράφος….

Φωτοκάρτα των εκδόσεων Β. Ησαία, με την χαρακτηριστική, αστική ενδυμασία της Ηπείρου.

Οι πληροφορίες σε 5 γλώσσες.

…και η πίσω πλευρά της κάρτας.

Παλιά φωτοκάρτα με τα έργα στο Λούρο ποταμό. Στο βάθος το χωριό “Άγιος Γεώργιος”. Το φράγμα του Λούρου βρίσκεται στα όρια των νομών Άρτας και Πρέβεζας. Αξιοποιεί την παροχή του ποταμού Λούρου, με φράγμα από σκυρόδεμα. Ήταν το πρώτο υδροηλεκτρικό έργο που κατασκεύασε η ΔΕΗ Α.Ε. (Φωτο από Οίκο Δημοπρασιών)

ΑΝΩ ΑΜΜΟΤΟΠΟΣ Άρτας. Κατάθεση θεμελίου λίθου για την ανέγερση του Σχολείου. Φωτο Μεγαλοκονόμου (Πηγή : Οίκος Δημοπρασιών Φαιτατζής)

Από τα επαγγέλματα που άντεξαν στο χρόνο είναι κι αυτό του καστανά. Με βροχή και κρύο, το βοριά να παγώνει τα πάντα, με ηλιόλουστες αλκυονίδες μέρες, ο καστανάς, από τα χαράματα σχεδόν, ήταν εκεί, στο πόστο του, πιστός στο καθημερινό του ραντεβού με τους περαστικούς.
Ο καστανάς ήταν ένας εποχιακός πωλητής, που ξεκινούσε από το χωριό του το χειμώνα, φόρτωνε τα τσουβάλια με τα κάστανα, τα κάρβουνα, τη φουφού, την καρέκλα του και κατέβαινε στην πόλη. Εκεί, σε μια γωνιά του δρόμου, σε απόγονο μέρος ή σε πλατεία, είχε το στέκι του από άλλες χρονιές και έστηνε το μαγαζάκι του. Πρώτα έστηνε τη φουφού, έβαζε τα κάρβουνα στο κάτω μέρος και τα άναβε, δίπλα έβαζε τη λάμπα με την ασετιλίνη και την άναβε. Όταν τα κάρβουνα ήταν έτοιμα, τοποθετούσε τα κάστανα ένα-ένα στη φωτιά και τα γύριζε, αλλάζοντάς τους θέση για να μην καούν. Για να ψηθούν πιο γρήγορα, τα χαράκωνε με ένα μαχαίρι.
Ο τόπος μοσχοβολούσε ένα γύρο και οι περαστικοί δεν μπορούσαν να αντισταθούν στη μυρωδιά του ψημένου κάστανου, τη ζέστη που πρόσφερε στα παγωμένα χέρια και την φωνή του καστανά: «Κάστανα ζεστά…Πάρτε κόσμε κάστανα καλά και ζεστά!».

Στη φωτογραφία ο Αποστόλης Λέρος από το Τετράκωμο Άρτης με στέκι την πλατεία Κακαβά. (Πηγή σχολίου & φωτογραφίας : ΣΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΑ ΓΥΡΙΣΜΑΤΑ, Γ. Κουτσούμπας, Αθήνα, 2004)
Αριστερά : Γιούλια Ψαθά, Δημήτρης Καρατσώλης (από τα πρώτα ταξί Σεβρολέτ – Πακάρ), Ευτυχία Ψαθά (Δασκάλα Μοδιστρικής), Κασσιανή Αλκιβ. Μπιτολίτσου, Φερνάνδη Δημ. Γαλανού με τον σύζυγό της Γεώργιο Μιχ. Νικάκη (Στρατολόγο).
Στη μέση δεξιά: Πολυξένη Σπ. Ψαθά (σύζυγος Δ. Καρατσώλη), Θεοδώρα Παπούλια (σύζυγος Μιχ. Νικάκη), Θεανώ Σπ. Ψαθά. Η μικρούλα με τα κοτσιδάκια είναι η Ελένη Τιμολ. Χατζηιωάννου (σύζυγος Ν. Διαλυνά, βιομήχανου). Αριστερά της η Ερασμία Παπούλια (σύζυγος Χρ. Γιογγαράκη). Τα τρία κορίτσια είναι άγνωστα. (Φωτο από αρχείο Μιχ. Γ. Νικάκη, Παρουσίαση Κ. Μπανιάς)
