Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

“Είναι χειμώνας του 1944, κοντά στα ριζά των Τζουμέρκων, στην Ήπειρο και συγκεκριμένα ανατολικά του Άραχθου ποταμού, στο Βουλγαρέλι,  και μόλις έχει υπογραφεί η συμφωνία της Πλάκας (29 Φεβρουαρίου) για τον τερματισμό των εχθροπραξιών μεταξύ ΕΛΑΣ και Ε.Δ.Ε.Σ. Εκεί πέρα εγκαθίσταται η VIII Μεραρχία του ΕΛΑΣ με στρατηγό τον Γ. Αυγερόπουλο και τον νέο καπετάνιο, φοιτητή της νομικής Θωμά Πάλλα (γνωστό στο κοινό ως Κόζιακα). Ο Γ. Κοτζιούλας παρέμεινε στη μεραρχία και ξεκινά ένας χρόνος -μέχρι και τον αφοπλισμό των ανταρτών- ιδιαίτερα δραστήριος και διαφορετικός για τον ίδιο. Ήταν εκεί, λοιπόν στο Βουργαρέλι, που με αφορμή τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου παρότρυναν τον Κοτζιούλα να γράψει ένα καινούργιο θεατρικό έργο για να παιχτεί με την ευκαιρία της γιορτής. Η μεγάλη ανταπόκριση των ανταρτών υπήρξε η αφορμή να ξεκινήσει να γράφει κυρίως μονόπρακτα έργα με κοινωνικά μηνύματα, έργα που να εξυπηρετούν τον αγώνα και να έχουν να προσφέρουν στην Αντίσταση. Ο θίασος που δημιουργήθηκε, πήρε το όνομα «Λαϊκή σκηνή», ως καλλιτεχνικό τμήμα της VIIIης μεραρχίας του ΕΛΑΣ και διευθυντή τον Κοτζιούλα, κατόπιν προτροπής του συμβουλίου της ΕΠΟΝ Άρτας.

 Η «Λαϊκή σκηνή» περιοδεύει από το καλοκαίρι μέχρι και τις αρχές του 1945 σε πολλά χωριά και περιοχές της Άρτα και ειδικότερα γύρω από τα Τζουμέρκα. Ο σκοπός του θιάσου που φαίνεται μέσα από την τυπωμένη διακήρυξη της «Λαϊκής σκηνής», είναι η διαφωτιστική ψυχαγωγία των ανταρτών και των κατοίκων.

Η εν λόγω εργασία αναδημοσιεύει ένα μεγάλο μέρος από το αφιέρωμα στο ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Θέατρο», (τεύχος 53-54, Σεπτέμβρης – Δεκέμβρης 1976). Περιλαμβάνει επίσης απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης που πήρε ο Κωσταντίνος Κοτζιούλας (γιός του ποιητή) από τον Φώτη Ροντογιάννη, στην οποία περιγράφει την εμπειρία του ως μέλος της Λαϊκής Σκηνής στην Άρτα.  Α.Κ.” (Πηγή : Από τον πρόλογο της εργασίας για το Θέατρο στα Βουνά του Γ. Κοτζιούλα, της Αναστασίας Γ. Καρρά, που μπορείτε να την διαβάσετε στο λινκ https://doxesdespotatou.com/wp-content/uploads/2023/05/ΤΟ-ΘΕΑΤΡΟ-ΤΟΥ-ΒΟΥΝΟΥ.pdf)

Στο εξώφυλλο της εργασίας, σκίτσο τού Γιώργου Κοτζιούλα, καμωμένο από τον αντάρτη καλλιτέχνη Δημήτρη Μεγαλίδη, που παρότρυνε τον Κοτζιούλα να κάνει θέατρο. Το σκίτσο έχει την υπογραφή του Κοτζιούλα και αυτόγραφη χρονολογία και τόπο : Βουργαρέλι, 20 /3 /44

“…….Η Βικτωρία η Πίσπιρη και η Σοφία η Μαζαράκη έβγαιναν ντουέτο και τραγουδούσαν μαζί ένα τραγουδάκι « Στη βρύση τη βουνήσια…..» αυτό είναι ένα τραγουδάκι του Σούμπερτ. Κάνανε ένα ντουέτο πολύ ωραίο. Καλλιτεχνικό ντουέτο, πολύ ωραίο, έκαναν ο Τάκης ο Χρηστίδης με την αδελφή του την Κούλα, που δεν ήταν επονίτες. Ακόμη δεν ήταν επονίτης ένα άλλο μέλος της ορχήστρας, ο Λάκης ο Κογιαντής που έπαιζε κιθάρα. Ένα άλλο αγόρι που ήταν επονίτης και έπαιζε και κιθάρα ήταν ο Βασίλης ο Ντέτσικας. Ήταν από τους επονίτες που ενταχθήκανε στην ορχήστρα μαζί με τον Καραβασίλη. Είχαμε μια ορχήστρα καλή. Την πρώτη μέρα δεν θυμάμαι να υπήρχε ορχήστρα, ούτε μαέστρος υπήρχε. Τις πρώτες μέρες συγκροτήθηκε η ορχήστρα.

Θυμάμαι πρώτα πρώτα ήρθε τους μαέστρος, ο Λευτέρης ο Παγγές από την Πρέβεζα. Ήταν ένα πολύ ωραίο παιδί, ψηλός, ευθυτενής, τους ήταν μουσικοδιδάσκαλος και ήταν σαν Γερμαναράς και είχε ένα γερμανικό μανδύα και δίκοχο γερμανικό, ήταν σαν Γερμαναράς ο μαέστρος της ο Λευτέρης, που ήταν και πιανίστας ωραίος και ήταν ο μαέστρος της σκηνής. Ο πρώτος που ήτανε ο καλύτερος ήταν ο Σιδέρης, που έπαιζε πολύ ωραίο σαξόφωνο, πάρα πολύ ωραίο, να σκεφτείς ότι αυτόν τον ζητήσανε και τον πήρανε από την Πρέβεζα μαζί με τον Παγγέ. Τρομπόνι έπαιζε ένας άλλος επονίτης, που έπαιζε στην ορχήστρα Σκουφά τους Άρτας και ήταν νεολαίος, αυτός έπαιζε τρομπόνι και  πρώτη φορά έπαιζε στην ορχήστρα τους Λαϊκής Σκηνής. Δηλαδή στην ορχήστρα ήταν :

Πιανίστας ο Παγγές, και μαέστρος

Σαξόφωνο ο Σιδέρης

Κιθάρες ο Ντέτσικας και ο Κογιαντής Βιολί ο Καραβασίλης και ο Νιόνιος ο Παπανικολάου, δεν θυμάμαι άλλον. Συνολικά ηθοποιοί και ορχήστρα ήμασταν καμιά εικοσαριά……” ((Πηγή : Γ. ΚΟΤΖΙΟΥΛΑ, ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ, (ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΘΙΑΣΟΥ), Α. Καρρά, ‘Αρτα, 2023)

Στη φωτογραφία : “1945 : Τρεις από τους μουσικούς του θιάσου στην Πλατεία Σκουφά, (από δεξιά) Βασίλης Ντέτσικας,  Γιάννης Σιδέρης & Λάκης  Κογιαντής. – Φωτογραφία Σπύρος Μελετζής“, από την ίδια εργασία.

“Τον Δεκέμβριο του 1944 ο ΕΛΑΣ μπαίνει στην πόλη της Άρτας και η Λαϊκή Σκηνή του Γ. Κοτζιούλα βρίσκει πλέον στέγη σε έναν πραγματικό κινηματοθέατρο, τον Ορφέα, στην Πλατεία Κιλκίς. Δεν υπάρχουν σημειώσεις στο ημερολόγιο του Γ. Κοτζιούλα σχετικά, μαθαίνουμε όμως αρκετά από  τον Φώτη Ροντογιάννη που έγινε ένα καινούργιο μέλος του θιάσου στην Άρτα, μέσα από τη συνέντευξη που έδωσε ο ίδιος, σε μεγάλη πλέον ηλικία, στο γιό του Κοτζιούλα, Κωσταντίνο.

«……Κατεβαίνοντας στην Πλατεία Κιλκίς, βλέπω εκεί δίπλα στον κινηματογράφο Ορφέα, αντί να δω το πρόγραμμα, βλέπω μια πινακίδα που έγραφε «ΛΑΙΚΗ ΣΚΗΝΗ» VIIIης Μεραρχίας, απόψε η παράσταση με το «ΞΥΠΝΑ ΡΑΓΙΑ». Όταν ήταν ο ΕΔΕΣ στην Άρτα ο κινηματογράφος έπαιζε δυο παραστάσεις την ημέρα, 6-8 και 8-10. Κάθε μέρα πηγαίναμε. Αυτή ήταν η πρώτη πληροφορία που πήραμε για τη λαϊκή σκηνή. Κάναμε λοιπόν τη βόλτα μας και είπαμε το βράδυ θα πάμε να δούμε την παράσταση….

Πράγματι, το βράδυ, φάντης – μπαστούνι, όλοι οι νεολαίοι κι απέξω κόσμος φίσκα να δούμε την παράσταση της Λαϊκής Σκηνής…. Ανοίγει η παράσταση,  ήτανε μια σκηνούλα με μια αυλαία από αλεξίπτωτο, με το χέρι ένας την άνοιξε, πρέπει να ήταν ο Παπαδόπουλος. Πρώτα είχε ένα τραγούδι από το θίασο και μετά είχε μια απαγγελία ο Γιάννης ο Παπανικολάου, αξιωματικός του ΕΛΑΣ : «Που θα πάτε, κομποδιάστε τα κλεμμένα, κρύφτε και τ’ ασημικά σας……» Το έλεγε με ένα στόμφο, ωραίο. Πρώτη φορά απ’ το Γιάννη το άκουσα. Μετά βγήκε ο Μπισκουτέν σε μια θεατροποιημένη απαγγελία και είπε το ποίημα του Ζαχαρία Παπαντωνίου «Η γριά, η βαβά μ’». Ο Μπισκουτέν ήταν ένας λεπτός άνθρωπος, κοντός, στεγνός, μελαχρινός με ίσια μαλλιά και βγήκε μεταμφιεσμένος γριά, μια γριά με τσεμπέρι, με ρόκα κι αδράχτι, καθόταν σ’ ένα σκαμνί κι έγνεθε, κι άρχισε να απαγγέλει :

« Η γρηά η βαβά μ’, καλά ύστιρ’ να, ταϊρνά ταϊρνά

σβούρα τ’ αδράχτ’ στριφουγυρνά,

η βάβου η γρηούλα η αφιντιά τ’ ς

πήγι μι τ’ ρόκα στ’ ν αγκαλιά τ’ ς

κι έκατσι ’κειά κουντά στ’ φουτιά τ’ ς.

Κι’ οι τέσσερ’ π’ θα μας παν, αλλοί, ταϊρνά ταϊρνά

στουν άλλουν ύπνου, (ώρα καλή)

κι οι τέσσιρ’ π’ θα μας παν ουλ’ νους

κι τ’ ς παραλήδις κι τ’ ς αλλ’ νους

φέρανι, τ’ ν κάσσα τ’ μακρυά

κι ήρθαν κι τ’ς είπαν «Άϊτι, γρηά»………..

Ήταν ένα ωραίο σκετς του Μπισκουτέν από το Βουργαρέλι. Ήταν γκαρσόν, αλλά είχε φλέβα καλλιτεχνική, ήταν σκιτσογράφος, ζωγράφος, σκηνογράφος, μας έφτιαξε αργότερα πολύ ωραία σκηνικά. Δεν θυμάμαι τί άλλο είχε αυτή η πρώτη παράσταση…Ήμασταν όλοι ενθουσιασμένοι. Εγώ δεν ήξερα ποιος ήταν ο σκηνοθέτης, ούτε το έγραφε πουθενά. Έγραφε μόνο ότι ο Γ. Κοτζιούλας θα παρουσιάσει το «Ξύπνα Ραγιά». Δεν υπήρχε όνομα σκηνοθέτη ή σκηνογράφου.

Η πρώτη εντύπωση λοιπόν ήταν αρίστη, ενθουσιώδης για όλο το κοινό  που βρίσκονταν κάτω, γιατί πολλοί απ’ αυτούς πρώτη φορά έβλεπαν θέατρο. Σπάνια έρχονταν θέατρο στην πόλη, άντε κανένα μπουλούκι. Τέτοιο θέατρο, με τέτοιο περιεχόμενο αντιστασιακό, πρώτη φορά βλέπαμε.

Έφυγα απ’ την παράσταση και πήγα κι έγραψα ένα χρονογράφημα  για την παράσταση που παρακολούθησα, περιέγραψα την παράσταση, τους ηθοποιούς και τη σκηνή κι έγραψα ότι δεν υπήρχαν σκηνογράφοι, μόνο μια αυλαία με τοίχο. «Η Λαϊκή σκηνή  είναι γυμνή σαν το βουνό που την γέννησε και λιτή σαν τον αντάρτη που της δίνει ζωή». Τη άλλη μέρα το δημοσίευσα στα «Σουλιωτόπουλα» με τον πολύγραφο. Το διάβασε ο Κοτζιούλας και του έκανε εντύπωση.

 Μου τηλεφώνησε ο φίλος μου ο Τάκης ο Βαφιάς και μου λέει :

-Σε θέλω…Σε ψάχνει ένας δικός μου άνθρωπος. Μπορείς να έρθεις το απόγευμα;…..” (Πηγή : Γ. ΚΟΤΖΙΟΥΛΑ, ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ, (ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΘΙΑΣΟΥ), Α. Καρρά, ‘Αρτα, 2023)

Στη φωτογραφία “Ο θίασος της “Λαϊκής Σκηνής” της VΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, στην πλατεία Σκουφά της Άρτας το 1945 σε μια φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή. Όρθιοι, πίσω : Δεύτερος ο Λάκης Κογιαντής, τρίτος, στη μέση, ο εμψυχωτής τους Γιώργος Κοτζιούλας. Πέμπτος (σκυφτός), ο Γιώργος Παπαδόπουλος, γνωστότερος με το ψευδώνυμο Μπισκοτέν, ηθοποιός και τεχνικός – ψυχή του θιάσου.

Ο πρώτος κι ο τέταρτος δεν ανήκουν στο θίασο. Στη δεύτερη σειρά : Περικλής Αλέτρας, , Γιάννης Σιδέρης (καθιστός, σαξοφωνίστας), Βασίλης Ντέτσικας (καθιστός, με την κιθάρα), Πύρρος Παπαδημητρίου και Γιάννης Λαμπράκης (όρθιος με τη χλαίνη), πρωταγωνιστής κι αναπληρωτής του Κοτζιούλα στη διεύθυνση του θιάσου. Οι δυο καθιστοί (πριν από το Λαμπράκη) : Μάκης  Αράπης και Διονύσης Παπανικολάου. Οι τρείς πίσω κοπέλες : Βικτωρία Πίσπερη, Σοφία Μαζαράκη, Τασούλα Κατσαντά – Ρούκη.

Οι δυο κοπέλες, μπροστά : Νίτσα Παπακώστα και Αλίκη Φράγκου. Από τη φωτογραφία λείπει η πρώτη πρωταγωνίστρια Αγνή Κομπορόζου, που διέκοψε τους εμφανίσεις τους. Τους ρόλους τους έπαιζε, μετά, η Τασούλα Κατσαντά – Ρούκη. Οι άλλες κοπέλες μπήκαν στο θίασο το Δεκέμβρη τού 1944, όταν ο ΕΛΑΣ πήρε την Άρτα.