Δόξες Αγήραντες του Δεσποτάτου

Μπροστά η Φωτεινή Λαλαγιάννη με τα παιδιά της Σαββούλα, Γιώργο, Βιβή ,Πετρο και Κική! Δεξιά Δημητράκης Αλίβερτης , Αρτεμησία Αλίβερτη, Χαρίλαος Βαγιας, Κατερινα Βάγια. Στο βάθος όρθιοι Νίκος και Γιούλια Αλίβερτη!! (Φωτογραφία του Δ. Μητσιάνη από το αρχείο Γιάννη Νίκα)

——————-
“Το έθιμο της σκυλοκ’νιάς γίνονταν το πρωί της Καθαράς Δευτέρας. Το έθιμο καταγράφεται στην Καμπή της Άρτας μέχρι το 1983 και παλιότερα λέγεται ότι ίσως να γινόταν στο χωριό Πέτρα καθώς και στην ευρύτερη περιοχή. Σαφής ερμηνεία για την ύπαρξη του εθίμου αυτού δεν υπάρχει.
Στις καταγραφές που έχω από τους παλαιότερους, είχα απαντήσεις όπως : « Έτσι το βρήκαμε, για να φύγουν οι ψύλλοι των σκύλων». Πάντως οι περισσότεροι είπαν : « Αυτό παιδί μ’ το κάναμε για να μην πιάνουν λύσσα τα σκλιά», που φαίνεται σαν εκδοχή πιο πειστική καθώς παλαιά η λύσσα των σκύλων πήγαινε σύννεφο και η σκυλοκ’νιά ήταν προληπτικό φάρμακο γι’ αυτήν………
Για τη σκυλοκ’νιά επιλέγονταν πρώτα -πρώτα τα ζαβά (άγρια) και όποια θεωρούσε η επιτροπή κατάλληλα. Περνούσε η επιτροπή από σπίτι σε σπίτι και μάζευε τα σκυλιά. Αν κάποιος δεν έδινε το σκύλο του στην επιτροπή, τότε του απαγορεύονταν να παρακολουθήσει το έθιμο. Για να μπορέσει να γίνει το έθιμο έπρεπε να υπάρχουν στο χωριό πολλά νερά, γεγονός που στην Καμπή υπάρχουν.”
(Πηγή : ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΚΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΣΧΑ – ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ ΕΘΙΜΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΚΑΜΠΗ ΑΡΤΑΣ, Στέφανος Φασιάς, Θεσσαλινίκη 2013)

Στη φωτογραφία « Η επιτροπή πάει το σκυλί να πάρει σειρά» από το ίδιο βιβλίο.

TO ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΣΚΥΛΟΚ’ΝΙΑΣ (ΣΚΥΛΟΚΟΥΝΙΑΣ)- 2ο ΜΕΡΟΣ

—————————
“Περιγραφή
Μια κυκλική γούρνα με νερό διαμέτρου περίπου έως τέσσερα μέτρα και βάθος περίπου ένα μέτρο. Συνήθως χρησιμοποιούσαν μια παλιά ασβεσταριά. Αντι-διαμετρικά και σε απόσταση έως ένα μέτρο από τη γούρνα, τοποθετούνταν όρθιοι μέσα σε τρύπα, δυο ξύλινοι στύλοι, 4-5 μέτρα ελεύθερα από το έδαφος, που να μπορούν να κάνουν κυκλική περιστροφική κίνηση γύρω από τον άξονά τους και να μπορούν παράλληλα να λυγίζουν μέχρι το κέντρο της γούρνας.
Στην κορυφή των στύλων δένονταν μια χοντρή τριχιά, τόση όσο η απόσταση των στύλων και στα άκρα ήταν ελεύθερη μέχρι το έδαφος. Λύγιζαν τους στύλους μέχρι το κέντρο, έτσι ώστε η τριχιά να κάνει πλήρη καμπύλη. Πιάνανε την τριχιά στην άκρη της καμπύλης και τη στρίβανε όσο μπορούσαν, αφήνοντας στην άκρη της νεοδημιουργηθείσας θηλιάς, άνοιγμα τόσο όσο να χωρά ένα σκυλί. Μετά δυο άτομα τοποθετούσαν το σκυλί με τα πίσω πόδια, στη θηλιά, και το έσφιγγαν εκεί που τελειώνουν τα πίσω πόδια. Δυο άτομα κρατούσαν τον κάθε στύλο και άλλα δυο τραβούσαν την κάθε τριχιά. Άφηναν το σκύλο στη θηλιά και τραβούσαν σιγά – σιγά τις τριχιές, μέχρις ότου οι στύλοι να γίνουν κάθετοι και η θηλιά να ξετυλιχθεί. Με το ξετύλιγμα, ο σκύλος στριφογύριζε βγάζοντας αφρούς και σάλια από το στόμα, που όπως πίστευαν ήταν και το ζητούμενο. Γάβγιζε παρατεταμένα, δημιουργώντας έτσι ένα μακρόσυρτο κλάμα κι ύστερα ένα σιγανό ουρλιαχτό. Όταν η τριχιά χαλάρωνε, η περιστροφική δύναμη του σώματος του σκύλου με το τράβηγμα των άκρων της τριχιάς, ξανάστριβε την τριχιά που ήταν περασμένο το σκυλί και έτσι συνεχίζονταν ο στροβιλισμός του ζώου. Το ανεβοκατέβασμα γινόνταν αρκετές φορές ανάλογα με το σκυλί που ήταν επάνω. Μετά δίνονταν το σύνθημα της λήξης κι έτσι ξετυλιγόνταν η θηλιά. Με το ξετύλιγμα, το σκυλί εκτινασσόταν πάνω από το ύψος των στύλων και έπεφτε με δύναμη στο νερό της γούρνας. Ζαλισμένο από το στριφογύρισμα προσπαθούσε να βγεί έξω από το νερό και να βρει δρόμο ανάμεσα στο πλήθος για να φύγει.
Τότε ερχόνταν ο μασκαράς ή ο σταχτιάς με ένα μεγάλο ντορβά γεμάτο στάχτη. Πολλές φορές οι σταχτιάδες ήταν δύο. Σκοπός της στάχτης ήταν να εμποδίσει το σκυλί να επιτεθεί στο μαζεμένο πλήθος. Τελικά το άμοιρο ζώο έντρομο, τυφλό και ζαλισμένο κατάφερνε να βγει από τον κλοιό εν μέσω ζητωκραυγών και να βρει καταφύγιο σε κάποιο κοντινό μέρος. Έκανε να επιστρέψει στο σπίτι μέχρι και 3 μέρες. Το έθιμο κρατούσε μέχρι το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας, συνήθως όταν τέλειωναν τα σκυλιά. Την επομένη καμμιά αναφορά δεν γινόνταν στο έθιμο αυτό.
Με τον καιρό το έθιμο όπως ήταν φυσικό θεωρήθηκε βάρβαρο και σταμάτησε μετά από διαμαρτυρίες φιλοζωικών οργανώσεων και του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου κατά την ώρα της εκτέλεσης.” (Πηγή : ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΚΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΣΧΑ – ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ ΕΘΙΜΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΚΑΜΠΗ ΑΡΤΑΣ, Στέφανος Φασιάς, Θεσσαλονίκη 2013)

Στη φωτογραφία « Προσπαθώντας να βάλουν το σκυλί στη θηλιά» από το ίδιο βιβλίο.

Ο σταχτιάς έτοιμος να αναλάβει δράση…

Μπορείτε να βρείτε λεπτομερή αναφορά στο έθιμο αυτό στο βιβλίο του Γιάννη Καλπούζου ” Ιμαρέτ, Στη Σκιά Του Ρολογιού”, σελίδες 101 – 105. Σας παραθέτουμε τη σελίδα 104…

—————————

Οι αποκριάτικες εκδηλώσεις του Δήμου κορυφώνονταν με την παρέλαση των καρναβαλιών στην οδό Σκουφά.
Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από το καρναβάλι του 1976 στην αρχή της οδού Σκουφά. Στο βάθος η Πλατεία Κιλκίς.
(Φωτο από αρχείο Γιώργου Μόρτη)

…………………..και φυσικά δεν πρέπει να παραλείψουμε το ΞΕΝΙΑ μέσα στο κάστρο της Άρτας, όπου συνήθως οι τοπικοί σύλλογοι και οι φορείς της πόλης “έδιναν” τους αποκριάτικους χορούς τους, όλα τα χρόνια της λειτουργίας του.

Στη φωτογραφία όρθιοι η Σόνια Τσέτη – Παπανικολάου με τον Κωσταντίνο Βάγια. (Φωτο από αρχείο Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ Άρτας)

ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΣΤΟ ΞΕΝΙΑ -1960ς
————-
Ο Γιάννης Γιαννόπουλος και ο Κωσταντίνος Βάγιας με μια ευρηματική μεταμφίεση σε αποκριάτικο χορό στο Ξενία.
(Φωτο από αρχείο Μπέμπας Αλίβερτη – Γιαννοπούλου)

Μεταμφίεση σε καζανάκι μάρκας Νιαγάρα….

ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΣΤΟ ΞΕΝΙΑ – 1970ς
————–
Και πάντα υπήρχε και μια αναμνηστική φωτογραφία, για να κρατήσουν τις ξέγνοιαστες στιγμές της Αποκριάς.
Στη φωτογραφία μια τέτοια στιγμή με πολλούς γνωστούς Αρτινούς. Στο κέντρο ο Νικόλαος Σιμετζής, Δήμαρχος Αρταίων (1975-1981).
(Φωτο από αρχείο Μπέμπας Αλίβερτη – Γιαννοπούλου)

—————–

Στη δεκαετία του ’70 το κέντρο διασκέδασης του Τάκη Νάκου “Η Ψάθα”, Κοσμά Αιτωλού και Γεωργίου Μάτσου, ήταν η έδρα της Αποκριάς στην Άρτα.
Τα γλέντια που έγιναν στην Ψάθα στα 70s κυρίως, έγραψαν ιστορία στην πόλη….
(Φωτο από αποκριάτικο γλέντι στην Ψάθα από το αρχείο Γιάννη Νάκα)

Απόκριες στην ΨΑΘΑ, 1979-80
—————
Από αριστερά Νίκος Παπαδημητρίου ντυμένος μαθήτρια με ποδιά, Γιάννης Νάκας – τσιγγάνα και Γιώργος Τσίκος – τυφλός.
(Φωτο από αρχείο Γιάννη Νάκα)

….και βέβαια η αρτινή νεολαία του 70 και του 80 ξεφαντώνει στις δυο ντισκοτέκ της πόλης, τη SMILE, στη στοά Χρηστογιώργου και τη Ρούμπυ στην οδό Τζαβέλλα κοντά στο ρολόι. Στη φωτογραφία από τις απόκριες του 1980 ο Νίκος Χαρίσης με το Γιάννη Νάκα στη ντισκοτέκ του Ρούμπυ.
Λίγο αργότερα, τον Οκτώβριο του 1984, ο Νίκος Χαρίσης, εργοδηγός στο επάγγελμα, θα δολοφονηθεί άγρια στη Βέροια από δυο νεαρούς που ήθελαν να κλέψουν το αυτοκίνητό του. Η δολοφονία του συγκλόνισε όχι μόνο……

Απόκριες στο Μονοπλιό – 1957
——————-
Όρθιοι από αριστερά : Γιώργος Μπίκας, Κώστας Τζαχρήστας, Μιχάλης Παπάζογλου, Γιώργος Τζαχρήστας, Μελάτος(Εβραίος με εμπορικό κατάστημα στην Άρτα)
Κάτω αριστερά : Θανάσης Τσώρος, Κώστας Νάκας, Γιώργος Ψαθάς, Γιώργος Τσάντας, Ντούλας Διαμάντης.
(Φωτο από αρχείο Γιάννη K. Νάκα)

Απόκριες στου Κακαβά – 1961
—————-
Από αριστερά : Άρης Γαλανός, Φωκίων Μαστραπάς, Δημήτρης Κονταξής και Χαρίλαος Καλαμάκης (Φωτο από συλλογή Ε.Μ)

Απόκριες – 1966-67
————–
Μασκαράδες στη Σκουφά (Φωτο από αρχείο Γιάννη Νίκα)

——————–
“Το κυριώτερο χαρακτηριστικό της μέρας αυτής είναι οι μεταμφιέσεις. Οι μασκαράδες, όπως λέγονται οι μεταμφιεσμένοι δίνουν και παίρνουν στο Καλέντζι τη μέρα αυτή. Μετά το γεύμα δηλαδή κατά τις 12 με 12 και μισή η ώρα, ένα ντέφι θ΄ακουστεί κάπου και απ΄όλους τους μαχαλάδες του Καλεντζιού θα τραβήξουν προς το μεσοχώρι μεταμφιεσμένοι. Θ΄απορήσει κανένας πως ξεπετάχτηκαν έτσι, λες και ήταν έτοιμοι οι χωριανοί και δεν περίμεναν παρά το σύνθημα, που δόθηκε απ’ το μουσικό αυτό όργανο πούναι φκιαγμένο από δέρμα ζώου. Γέροι, γριές, αραπάδες, τσιγγάνες, παπάδες, αρκουδιάρηδες, άγριοι ντυμένοι δέρματα ζώων, γιατροί, γαμπρός και νύφη και γενικά όλη η ζωή με τους τύπους της βρίσκεται σε λίγο στο μεσοχώρι του Καλεντζιού. Ο πιο ζωηρός, ο πιο άγριος θα τους τακτοποιήσει όλους, χώρια οι γιατροί (οι κομπογιαννίτες) με τους αρρώστους τους, άλλη παρέα οι δικηγόροι, χώρια οι τσιγγάνες για τη μοίρα και ξεχωριστά όλοι, που παριστάνουν το συμπεθεριακό της νύφης και του γαμπρού και είναι καβάλα σε γαϊδούρια.
Εκεί στο μεσοχώρι θα δοθεί το σύνθημα και οι μεταμφιεσμένοι θα αρχίσουν να επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού. Σε κάθε σπίτι οι μασκαράδες θα κερνιούνται, θα τραγουδούν και θα χορεύουν και θα φεύγουν, τότε μόνον όταν η κόρη του σπιτιού φορτωθεί ένα ζαλίκι ξύλα και ξεκινήσει για το μεσοχώρι, όπου ετοιμάζεται η τζαμάλα, που θα καίει όλη τη νύχτα. Κλαρινέτο και ντέφι είναι τα μουσικά όργανα που πήρε στο γάμο ο αποκριάτικος γαμπρός. Διάφορες παραστάσεις, έτοιμες από πριν ή και αυτοσχέδιες σκηνές γίνονται στους δρόμους απ΄τους γιατρούς, που βγάζουν μάτι από τον ασθενή, όταν τον πονάει το δόντι, ή απ΄τους δικηγόρους, που θέλουν ακόμη λεφτά για να πετύχουν και μια ακόμη έφεση της υποθέσεως σ΄ανώτερο δικαστήριο. Όλες αυτές οι παραστάσεις είναι ψυχαγωγικές, αλλά και διδακτικές συγχρόνως.
Έτσι λοιπόν διασκεδάζοντας και διδάσκοντας περνούν οι μασκαράδες σ΄όλα τα σπίτια του χωριού, ενώ στο μεσοχώρι μαζεύονται βουνά τα ξύλα. Το βράδυ αφού αποκρέψουν στα σπίτια τους, θα μαζευτούν όλοι στο μεσοχώρι. Μόνον εκείνοι που έχουν πένθος (λυπημένοι) δεν θα πάνε. Εκεί αφού δώσει το σύνθημα ο αρχιμασκαράς ( αρχηγός των μεταμφιεσμένων) θ΄ανάψει η φωτιά και γύρω της θ΄αρχίσουν το χορό, πρώτα οι μασκαράδες κι ύστερα όλοι οι χωριανοί, άνδρες και γυναίκες, παιδιά και κορίτσια, αδελφωμένοι. Τα ξύλα ρίχνονται από λίγα λίγα στη φωτιά για να φτάσουν μέχρι το πρωί. Η φωτιά αυτή λέγεται Ντέπο ή τζαμάλα. Ούζο, μεζεδάκια, τσιγάρα κ.λ.π. πουλάει το αυτοσχέδιο μαγαζάκι, που έστησε το οργανωτικό πνεύμα του αρχιμασκαρά. Κοντά να φέξει βγαίνουν οι μάσκες και με την πρώτη εμφάνιση της αυγής το αποκριάτικο γλέντι τελειώνει. Με το τέλος ο ένας εύχεται στον άλλον χρόνια πολλά και όλοι γυρίζουν σπίτια τους” (Πηγή : ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΛΕΝΤΖΙ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, Κώστας Ι. Φίλιος,1985)

Στη φωτογραφία ¨” Απόκριες στο Καλέτζι” από το ίδιο βιβλίο. 

——————-

H διάθεσή μας τις τελευταίες μέρες κάθε άλλο παρά «αποκριάτικη» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας….
Με τις σημερινές δημοσιεύσεις ας θυμηθούμε, έστω και για λίγο, ευχάριστες, αποκριάτικες βραδιές από το αρχείο του Γιάννη Νάκα και τις Απόκριες στο Bar 39.

Στη φωτογραφία «1986 – Διαφήμιση του “BAR 39”, του Γιάννη Νάκα που βρισκόταν επί της Σκουφά, στη θέση που είναι σήμερα το εκκλησιαστικό βιβλιοπωλείο».
(Φωτο Β. Γκανιάτσας) 

——————

Απόκριες 1984 (ή 85) στο Bar 39. Από αριστερά Πάνος Μάνθας, Κίμωνας Σκορδής, Γιάννης Νάκας, Αλέκα Ευταξία και…Δράκουλας! (Φωτο από αρχείο Γιάννη Νάκα) 

—————-

Bar 39 – Aπόκριες στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Από αριστερά Γιούλη Τσέτη, Σταματία Παπαδημητρίου και Γιάννης Νάκας. (Φωτο από αρχείο Γιάννη Νάκα) 

—————————

Bar 39 – Aπόκριες μέσα της δεκαετίας του ’80. Από αριστερά ο αξέχαστος για τους φίλους του Βαγγέλης Γκούντας και στο μπαρ ο Γιάννης Νάκας και η Μαίρη Καρρά. (Φωτο από αρχείο Γιάννη Νάκα) 

——————-

Bar 39 – Aπόκριες μέσα της δεκαετίας του ’80. Άραβας της παρέας ο Γιάννης Νάκας. Στο βάθος η Άννα Πανάγου. (Φωτο από αρχείο Γιάννη Νάκα) 

——————————

Οι αδελφές Ζορμπά, κόρες του δάσκαλου Γεωργίου Ζορμπά, με αποκριάτικες στολές στις αρχές του ’60. Στη μέση η Έφη Ζορμπά από το αρχείο της οποίας είναι και η φωτογραφία.